Παρθενώνας -8- Η Κατάρα της Θεάς



       Στη διάρκεια του μακρόχρονου περιορισμού του στη Γαλλίααλλά ακόμα και μετά την  επιστροφή του στην Αγγλία, ο λόρδος Έλγιν δεχόταν συνεχείς επιθέσεις για τις δραστηριότητες του στην Ελλάδα. Κυριότερος εχθρός του, με σκληρή κριτική, είναι ο λόρδος Μπάιρον.  
   Μόλις έχει πάρει το πτυχίο του, ενδεικτικό της κοινωνικής θέσης ενός αριστοκράτη, και ετοιμάζεται μαζί με τον φίλο του Τζον Καμ Χομπχάους για μια μεγάλη περιοδεία στην Ευρώπη:
   "Όταν φύγαμε από το Φάλμουθ... Στη Λισαβόνα βρήκαμε μια ήπειρο σε εμπόλεμη κατάσταση. Οι Άγγλοι είχαν μόλις αποσπάσει την πόλη από τους Γάλλους και τα πάντα ήταν άθλια, πτώματα με πιατάκια στο στήθος βρίσκονταν στα προαύλια των εκκλησιών και η ταφή τους καθυστερούσε μέχρι να συγκεντρωθούν αρκετά χρήματα μέσα σ' εκείνα τα πιατάκια για τους παπάδες.
   Στη Σεβίλη πήγαμε με άλογα, σε μια χώρα όπου ο θάνατος και η αγάπη είναι κάτι ενιαίο. Ύστερα πήραμε το πλοίο της γραμμής σπό το Γιβραλτάρ για τη Μάλτα....  Τελικά φτάσαμε στην Αλβανία, μια βάρβαρη χώρα της οποίας τα...



άγρια βουνά μου θύμιζαν τη Σκοτία. Φύγαμε για την Ελλάδα με ένα τούρκικο πλοίο, πέσαμε σε ξαφνική θύελλα και κοντέψαμε να χαθούμε εξαιτίας της αμάθειας του καπετάνιου και του πληρώματος. 
   Η θύελλα συνεχίστηκε επί τρεις ώρες και όταν τελικά κόπασε, το πλοίο προσάραξε σε μια παραλία, όπου εμφανίστηκε αμέσως μια ομάδα άγριων Σουλιωτών.
   Ο καπετάνιος και το πλήρωμα φοβήθηκαν για τη ζωή τους, αλλά οι Σουλιώτες τους βοήθησαν να στεγνώσουν, τους έδωσαν φαγητό και τους διασκέδασαν με κλέφτικα τραγούδια. Πρόσφερα με τη καρδιά μου, μερικά νομίσματα στον αρχηγό τους. Ο γερο-Σουλιώτης με εξέπληξε θυμωμένος:

"Θέλω να με αγαπάς και όχι να με πληρώνεις".

Ο λόρδος Τζωρζ  Γκόρντον Μπάυρον
  Μέχρι τώρα ήταν φήμες, αυτά που συζητούσαν στην Αγγλία.  Όταν όμως έφτασε στην Αθήνα....  
Όταν είδε...  Τα συναισθήματα του ήταν άγρια. 
Ένοιωθε θυμό και οργή.

   Μετά ένοιωσε πόνο.... Απέραντο πόνο και θλίψη...  Άρχισε να κατηγορεί τον Έλγιν και να απειλεί ότι θα τον εξευτελίσει σε όλο τον κόσμο, εκτός κι αν σταματούσε να ληστεύει τον Παρθενώνα.


   "Με ποιο δικαίωμα παίρνει τα πολύτιμα μάρμαρα ενός ανίσχυρου έθνους;

   Με ποιό δικαίωμα σηκώνει το βέβηλο χέρι του πάνω σε ένα κτίριο που έχει ζωή δύο χιλιάδων ετών;"

   Μετά από ένα μεγάλο διάστημα παραμονής στην Ευρώπη, ο Μπάυρον επέστρεψε στην Αγγλία στα τέλη του 1811. Μόλις είχε εκδοθεί το Προσκύνημα του Τσαϊλντ Χάρολντ*.

   Εξαντλήθηκε μέσα σε τρείς μέρες. Πριν τελειώσει ο χρόνος έγιναν άλλες τέσσερις εκδόσεις.

"... Της Δόξας εκείνης, της λαμπρής,
που στα ύψη της, η Παλλάδα κατοικώ,
απομεινάρι αρχαίας μνήμης, ιερό. 

Ρωτάω, απρόθυμη να τ΄αποχωριστώ:
Απ' όλους, ποιός, είναι ο ληστής;
Ποιός είν' αυτός, ο έσχατος,
ο χείριστος, φτηνός καταστροφέας;

Αισχύνου, ω Καληδωνία, που θήλασες τέτοιο, στον κόρφο!
Ω, Αγγλία! Χαίρω που τέκνο δικό σου αυτός δεν είναι!
Οι ελεύθεροι γεννημένοι πρέπει σέβας να δείχνουν
στο κάποτε, ελεύθερο,
κι ωστόσο βεβηλώνουν τους μελαγχολικούς βωμούς,
απ΄τον λαμπρό τον ήλιο, να σκιάζονται σε γκρίζους ουρανούς,
τους μεταφέρουν πέρα απ' τη μεγάλη απρόθυμη θάλασσα.

Να ειπωθεί μπορεί ποτέ, από των βρετανών τα χείλη
πως η Αλβιόνα είδε της Αθηνάς τα δάκρυα κι εχάρη;
Στων σκλάβων τ' όνομα, των που ζέστανε στον κόρφο της,
μην ψιθυρίσετε τούτο το γεγονός στη ντροπαλή Ευρώπη,
πως, των ωκεανών η βασιλίς, η ελεύθερη Βρετανία,
άρπαξε, μιας γης αιμάσουσας, του θησαυρούς.

Ναι, η γη αυτή, που προσφορά γενναιόδωρη σημαίνει τ' όνομά της,
με χέρι Άρπυιας* ξέσκισε κι άρπαξε ότι είχε απομείνει,
όσα, βάρβαροι, ζηλόφθονοι και τύραννοι άφησαν να υπάρχουν.

Πάγωσε η καρδιά που σε θωρεί, ωραία Ελλάδα!
Συντετριμμένη νιώθει, όπως οι εραστές μπροστά στη στάχτη
αυτής που αγάπησαν.

Μάτια που δεν θα δακρύσουν, μάλλον νεκρά θα είναι
σαν αντικρίσουν τα τείχη αυτά τα παραμορφωμένα,
τους διαλυμένους βωμούς, τους βεβηλωμένους,
από χέρια βρετανικά, που σαν καθήκον θάπρεπε
τ' απομεινάρια να φυλάξουν τα ιερά. Να μην χαθούν....

Καταραμένη κι η ώρα, που έφυγαν απ' το νησί τους
τους ταπεινωμένους θεούς ν' αρπάξουν σε κλίματα βόρεια, απεχθή...."





  Ο Έλγιν δεν είχε φανταστεί ότι θα στιγματιζόταν αιωνίως σε ένα ποίημα.  

Μέσα σε μια νύχτα ο Μπάυρον έγινε ένας από τους πιο γνωστούς και πιο σημαντικούς ανθρώπους στην Αγγλία.

Ένα μεγάλο μέρος του δεύτερου άσματος του έργου ήταν μια βίαιη επίθεση εναντίον του λόρδου Έλγιν.

Ο λόρδος προσποιείται ότι δεν ξέρει τίποτα. 

 Ίσως να χρειαζόταν όλη αυτή τη δημοσιότητα, έστω κι αν ήταν δυσμενής.  Σε μια επιστολή του ο Μπάυρον προς τον Χόμπχαους, αποκαλύπτει:

'"Ο λόρδος Έλγιν αγωνίζεται να με δει τις τελευταίες ημέρες.  Του έγραψα ότι ήξερα όλες τις ληστείες του και ότι, επειδή σκόπευα να εκδώσω τον Τσάιλντ Χάρολντ πάνω σε αυτό το θέμα, θεώρησα σωστό, αφού επέμενε  να με δει, να τον προειδοποιήσω σχετικά ώστε να μη με κατηγορήσει εκ των  υστέρων για διπροσωπία"."
   Μόνο μια φορά σε ολόκληρο το έργο του ο Μπάιρον επετέθη σε κάποιον προσωπικά
και αυτός ήταν ο λόρδος Έλγιν.
Μέσα σε ελάχιστους μήνες, ένας άγνωστος ονειροπόλος και ασήμαντος στιχοπλόκος είχε γίνει σπουδαίος ρομαντικός ποιητής και το Τσάιλντ Χάρολντ διαβαζόταν άπληστα σε όλα τα σπίτια. της Αγγλίας.

Ο αντιβασιλεύς τάσσεται με το μέρος του Μπάιρον. Ο Έντουαρντ Ντάνιελ Κλαρκ* πήρε μέρος στη διαμάχη συγχαίροντας τον Μπάιρον για την έκδοση του Τσάιλντ Χάρολντ και κατηγορώντας τον Έλγιν και τους ανθρώπους του:

"Λυπάμαι πολύ για αυτούς του ανθρώπους. Δυστυχώς στερούνται καλαισθησίας και έδειξαν απέραντη βαρβαρότητα.
Μακρυά από το φυσικό τους περιβάλλον, τα μάρμαρα του Παρθενώνα έχουν χάσει όλη τη λάμψη τους."
Ο βουλευτής Φ.Σ.Ν. Ντάγκλας:


"Μου φαίνεται κατάφωρη αδικία να αποστερούμε ένα αβοήθητο και φιλικό έθνος από οτιδήποτε αξιόλογο κατέχει. Απορώ με το θράσος του χεριού που τόλμησε να αφαιρέσει αυτά που δημιούργησε ο Φειδίας κάτω από την επίβλεψη του Περικλή"
   Ένας μεγάλος αριθμός από αυτούς τους περιηγητές δεν εδικαιούντο, πάντως να κατηγορήσουν τον Έλγιν, αφού και οι ίδιοι είχαν φερθεί σαν ληστές.
Ο Έντουαρντ Ντόντγουελ, κατηγόρησε τον Έλγιν:

"Για απέραντη βαρβαρότητα και καταστρεπτική μανία, που ποτέ δεν θα πάψει  να προκαλεί  οργή....."
Ο αιδεσιμότατος Τ.Σ. Χιούζ μίλησε για την "Αχαλίνωτη καταστροφική τάση και την απληστία για λεηλασίες του Έλγιν".

Ο Τζ.Σ. Γιούστας, συγγραφέας και περιηγητής, είχε το θάρρος να καταδικάσει τον Έλγιν, χωρίς ο ίδιος να έχει πάει ποτέ στην Αθήνα.
Η οργή δεν είχε τέλος. Ο Έλγιν ήταν διαρκώς το κεντρικό πρόσωπο σε μια χιονοστιβάδα σκληρών ιστοριών και ανεκδότων.

   Ακόμα και η φρικτή παραμόρφωση του προσώπου του θεωρήθηκε σαν τιμωρία.

Ένας φίλος του Έλγιν προσπάθησε να εμποδίσει την "κατάρα της Αθηνάς", ένα ακόμα επικριτικό ποίημα, και ο Μπάιρον υποσχέθηκε να μην το δώσει στη δημοσιότητα.

   Τύπωσε μερικά αντίτυπα μόνο και τα έστειλε σε συγκεκριμένους φίλους του. Όμως, μυστηριωδώς ένα αντίτυπο έφτασε στο "New Monthly Magazine" ....


   Το ποίημα αρχίζει με τον ποιητή που κάθεται απελπισμένος στα ερείπια του Παρθενώνα καθώς η νύχτα πέφτει πάνω στη Αθήνα.  Ξαφνικά εμφανίζεται ή Αθηνά, αλλά δεν μοιάζει καθόλου με θεά, η αιγίδα της δεν έχει καμιά δύναμη, η πανοπλία της είναι ραγισμένη και η λόγχη της σπασμένη.


"Θνητέ! - του είπε εκείνη- ορατή είναι,
από το ξάναμα, η ντροπή σου,
πως είσαι Βρετανός δηλώνει, όνομα συγγενικό,
της δύναμης και της ελευθερίας κάποτε δηλωτικό. 

Ελάχιστα τώρα όλοι το τιμούν και εγώ, λιγότερο απ' όλους.
Ο μεγαλύτερος σου εχθρός,
να ξέρεις από δω και μπρος
θα είναι πια η Παλλάδα.

Κοίταξε ολόγυρα! Του μίσους την αιτία αν ζητάς.
Ωιμέ! Σε πείσμα του πολέμου και της φωτιάς
της αδηφάγου, διαδοχικές, είδα, τυραννίες
στα πόδια μου να εκπέουν.

Κι αν από των Γότθων
και των Τούρκων γλύτωσα την ολέθρια μανία,
να που η χώρα σου
στέλνει χειρότερο απ' όλους καταστροφέα.

Ατένισε τούτο τον έρημο, τον άδειο από ψυχή Ναό,
μέτρησε και σκέψου τα Ιερά κρεουργημένα λείψανα
που έχουν απομείνει.

Να, εκείνα ο Κέκροψ εκεί τα τοποθέτησε,
κι αυτά εδώ, ο Περικλής τα πλούτισε.

Ο Αδριανός, στήριγμα πιο πέρα, στήνει
όταν έγειρε θρηνούσα η Επιστήμη,
τρυφερά τις Μούσες παρηγόρησε.

Ευγνωμονώ και όσους το ναό μου έχουν χτίσει,

Μάθε όμως, πως ο Αλάριχος κι ο Έλγιν
για τα υπόλοιπα έχουν φροντίσει.
Μ' έχουν άγρια συλήσει.

Και πως, σε όλους γνωστό θα γίνει
κι ο τόπος απ' όπου ήρθε, σαν ληστής θα μείνει.

Υποφέρει, ο βεβηλωμένος τοίχος, το μισητό όνομά του!*
λες και έπρεπε ο κόσμος το κατόρθωμα να μάθει,
λες και νοιάστηκε η Παλλάδα τ' όνομά του να δοξάσει

Από κάτω, το όνομα* του, πάνω το μιαρό κατόρθωμά του!..."


Καθώς συνεχίζεται το ποίημα, έρχεται στο προσκήνιο η Αφροδίτη, η οποία
υπόσχεται να εκδικηθεί για λογαριασμό της Αθηνάς και στέλνει κι αυτή την
"κατάρα"* της στον Ελγιν:

"... Όπως τη λεία παρατάει το λιοντάρι
και ακολουθεί ο λύκος ή ο τσάκαλος να πάρει
και να γλείψει ότι απόμεινε ακόμα
απ’ του λιονταριού ή του λύκου
το αχόρταγο το στόμα.

Οι δίκαιοι θεοί τα εγκλήματα πάντα τιμωρούν:
Ιδού τι κέρδισε ο 'Ελγιν, ιδού τι έχασε!

Ένα ακόμα όνομα μαζί με το δικό του, το Ιερό μολύνει!
Εξ αιτίας του, της Αρτεμης οι ακτίνες
τη λάμψη αρνιούνται,
Το μισητό, τ' όνομα να μη φωτίσει
Ανταπόδοση κι άλλη, η Παλλάδα θα ζητήσει
αφού η Αφροδίτη, μισή μόνο, εκδίκηση, επήρε...."




Ύστερα ή Αθηνά παρακαλεί τον ποιητή να μεταφέρει την κατάρα της στη χώρα του.

Οι πράξεις του Έλγιν είναι τόσο αποτρόπαιες που δεν αρκεί να υποφέρει μόνο αυτός.

Πρέπει να τιμωρηθεί και η Αγγλία. 

Θα ταλαιπωρηθεί από μια σειρά καταστρεπτικών πολέμων που τελικά θα την ερημώσουν.


"Η τυραννική αυτοκρατορία θα κουνηθεί συθέμελα! 


Το εμπόριο της θα μαραζώσει, λιμός και επιδημίες θα σαρώσουν τη χώρα και τελικά θα δεχτεί εισβολή και θα λεηλατηθεί".


"... Ω θνητέ, μου είπε τότε η γαλανομάτα η κόρη,
Το μαντάτο ν' ακουστεί στης πατρίδας σου τα όρη:
Να εκδικηθώ μου μένει

αν και παρηκμασμένη
Θ' αποστραφώ μια χώρα σκοτεινή

κι ατιμασμένη.
Άκουσε λοιπόν με προσοχή,

τις ρήσεις της θεάς Παλλάδας μόνο:
άκου και σώπα: θα δείς ότι

τα άλλα θα ειπωθούν από το χρόνο.

Στο κεφάλι εκείνου πρώτα,
που ευθύνη έχει για την πράξη
η κατάρα μου θ’ αστράψει,

σ' αυτόν και τα σπέρματά του!
Ούτε μία σπίθα πνεύμα να μην έχουν τα παιδιά του
και αναίσθητα να είναι, όπως και η αφεντιά του!

Αν βρεθεί απόγονός του να ’χει λίγο πνεύμα ή φάτσα,
τότε σίγουρα θα είναι νόθος κι από άλλη ράτσα.
Να γυρίζει μ’ απογόνους διανοητικά βλαμμένους
και αντί για της σοφίας,
της βλακείας να ’χει επαίνους.
Οι κουτοί να επαινούνε την πολλή καλαισθησία
που θα τον χαρακτηρίζει στην αγοραπωλησία,
να πουλά κι έτσι να κάνει –τί ντροπή και τί απάτη!–
της κλεψιάς και αρπαγής του ένα έθνος συνεργάτη.


Τεμπέλικα, τ’ αρχαία σαν χαζοί θα σχολιάζουν,
ενώ οι στερημένες κόρες με πόθο θα στενάζουν
και θα κατατρώγουν όλες ψηλαφώντας με τα μάτια
των υπέροχων γιγάντων τα μαρμάρινα κομμάτια,
και θλιμμένες θα φωνάζουν, όταν δουν τους ανδριάντες:
“Ω, οι Έλληνες οι αρχαίοι ήτανε στ’ αλήθεια άντρες!”


Ελπίδα έχω, μες το ανώνυμο το πλήθος,

διαβάτης να βρεθεί που να 'χει λίγο ήθος,
λυπημένος, βλέποντάς τα, άλαλος....

Ν’ αγανακτήσει,
να θαυμάσει τα κλεμμένα,

μα τον κλέφτη να μισήσει.

Ώ, καταραμένη να ’ναι η ζωή του και ο τάφος,
οργή να συνοδεύει το ιερόσυλό του πάθος.
Δίπλα σ΄εκείνου τ΄όνομα, η Ιστορία θα γράψει
του τρελού, που της Εφέσου το ναό είχε κάψει*.


Κι η κατάρα μου πιο πέρα απ’ τον τάφο να τον πάει
και το μίσος αιωνίως και τους δυο να κυνηγάει.
Ο Ηρόστρατος* και ο Έλγιν, και οι δυο ατιμασμένοι,
μα πιο μαύρος και κακός ο δεύτερος να μένει..."

____________________________________________


Το Προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ: Το απόσπασμα προέρχεται από το δεύτερο Άσμα και αναφέρεται στην επίσκεψή του στην Ελλάδα. Η σύγκριση ανάμεσα στην ένδοξη αρχαιότητα και στον υπόδουλο ελληνισμό προκαλεί στον ποιητή συναισθήματα νοσταλγίας, λύπης και οργής.

* Άρπυιες: Φτερωτά κακοποιά πνεύματα που συνδέονται με τον θάνατο, στη Μυθολογία.


* Έντουαρντ Μτάνιελ Κλαρκ: (1769-1822), Άγγλος ορυκτολόγος, ταξιδιώτης και συγγραφέας.

* Η κατάρα της Αθηνάς: Απόσπασμα, υπάρχουν διάφορες επώνυμες μεταφράσεις από το αγγλικό κείμενο στο διαδίκτυο.

* Τ' όνομα του: Τα ονόματα του Έλγιν και της Μαίρης Έλγιν χαράκτηκαν από τους ίδιους βαθιά και καθαρά στη μέση ενός κίονα του Παρθενώνα, σε ένα σημείο που είχε κρατήσει ειδικά γι αυτό τον σκοπό ο Χαντ. Τό όνομα του Έλγιν σβήστηκε σύντομα, της Μαίρης Έλγιν όμως φαινόταν  καθαρά μέχρι το 1826.

* Ηρόστρατος: Προκειμένου να μείνει το όνομα του στην ιστορία, όπως είχε δηλώσει, πυρπόλησε το 356 π.Χ. το περίφημο Ναό της Αρτέμιδας στη Έφεσο. Οι Εφέσιοι τον συνέλαβαν και τον θανάτωσαν. Απαγόρευσαν δε την μνεία του, η οποία όμως διατηρήθηκε στηλιτεύοντας πάντα την ανόσια πράξη του.


____________________________________________________Τέλος του 8ου μέρους


Διαβάστε όλο το αφιέρωμα που ολοκληρώνεται σε 10 μέρη:

Παρθενώνας 1ο, Ο βιασμός της Αθηνάς 
Παρθενώνας 2ο,  Η Άφιξη
Παρθενώνας 3ο, Τα Φιρμάνια
Παρθενώνας 4ο, Η Θεά έχει επισκέψεις

Παρθενώνας 5ο, Το Χρονικό της καταστροφής !
Παρθενώνας 6ο, Η Mαρτυρία I 
Παρθενώνας 7ο, Η Μαρτυρία ΙΙ
Παρθενώνας 9ο, Η τιμωρία
Παρθενώνας 10ο, Η Θεά Αιχμάλωτη


  Scholeio.com  

Δεν υπάρχουν σχόλια: