Αλτσχάιμερ, Πρόληψη και Διατροφή

Επιστήμονες ευελπιστούν πως θα αποκαλύψουν τους βαθύτερους μηχανισμούς δράσης της πρωτεΐνης tau και τις διεργασίες που την οδηγούν να σχηματίζει χαρακτηριστικά συμπλέγματα στον εγκέφαλο, τα οποία αποτελούν το βιολογικό «αποτύπωμα» της νόσου Αλτσχάιμερ αφού βρήκαν τη στιγμή της «γέννησης», το «Μπιγκ Μπανγκ» του Αλτσχάιμερ και που μπορεί να αποδειχτεί ιδιαίτερα χρήσιμη για τη βαθύτερη κατανόηση και την πρόληψη της ανίατης νευροεκφυλιστικής νόσου.
Ο φιλόδοξος στόχος είναι να εντοπίζεται το Αλτσχάιμερ όσο το δυνατόν πιο έγκαιρα και να αναπτυχθούν θεραπείες που θα στοχεύουν στη σταθεροποίηση της "πρωτεΐνης tau" ώστε να προληφθούν οι δομικές αλλαγές της και ο σχηματισμός των επικίνδυνων συμπλεγμάτων της.

Στο Ιατρικό Κέντρο Σαουθγουέστερν του Πανεπιστημίου του Τέξας επιστήμονες ανακάλυψαν με ακρίβεια τη χρονική στιγμή που μετατρέπεται μια φυσιολογική πρωτεΐνη σε τοξική, πριν όμως αυτή αρχίσει να δημιουργεί επικίνδυνα συμπλέγματα στον εγκέφαλο. 

Η νόσος Alzheimer είναι μια προοδευτική εκφυλιστική νόσο του νευρικού συστήματος, ενώ αποτελεί την κυριότερη αίτια εμφάνισης άνοιας σε άτομα άνω των 65 ετών με ποσοστό μεγαλύτερο του 50% επί των ανοϊκών ασθενών. Η νόσος Alzheimer χαρακτηρίζεται από διαταραχή της προσωπικότητας, της συμπεριφοράς και διαταραγμένη κρίση. Επίσης τα άτομα εμφανίζουν δυσκολίες στην κατανόηση και στην έκφραση λόγου, ενώ μπορεί να συνοδεύεται και από διαταραγμένη διατροφική συμπεριφορά και σοβαρή απώλεια βάρους. 

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της νόσου;
Η εξέλιξη της νόσου κυμαίνεται από 6 έως 10 χρόνια, ενώ τα στάδια που την αποτελούν είναι τρία, το πρώιμο στάδιο, το μεσαίο και το τελικό στάδιο. Η εξέλιξη της νόσου ποικίλλει ανά ασθενή και μπορεί είτε να εκτυλιχθεί σε πιο σύντομο χρονικό διάστημα ή αντιθέτως να διαρκέσει περισσότερα χρόνια. Ανεξαρτήτως διάρκειας, το γνώρισμα της νόσου είναι ότι σταδιακά παρατηρείται αυξανόμενη δυσλειτουργικότητα του ασθενή.
Πρώιμο στάδιο

- Στο πρώιμο στάδιο της νόσου το άτομο ξεχνάει συχνότερα, χάνει τον προσανατολισμό του σε οικείο περιβάλλον ενώ δεν έχει αίσθηση του χρόνου.
Μεσαίο στάδιο

- Στο μεσαίο στάδιο, η απώλεια της μνήμης σχετικά με πρόσφατα γεγονότα γίνεται ποιο έντονη, ο ασθενής χάνεται σε οικείο περιβάλλον, παρουσιάζει δυσκολίες στην επικοινωνία ενώ επαναλαμβάνει συχνά τις ίδιες ερωτήσεις σε συνδυασμό με σημαντικές διαφορές στην συμπεριφορά του.
Τελικό στάδιο

- Αφού φτάσει στο τελικό στάδιο η νόσος, ο ασθενής αδυνατεί να αναγνωρίσει οικεία πρόσωπα, χάνει την αίσθηση του χώρου και του χρόνου ενώ εμφανίζει δυσκολίες και στην βάδιση.

Δυστυχώς μέχρι σήμερα δεν υπάρχει θεραπευτική αγωγή για την αντιμετώπιση της νόσου, αλλά μόνο για την μείωση την συμπτωμάτων και την βελτίωση των συμπεριφορικών και των ψυχολογικών διαταραχών.

Υπάρχουν τροφές ενάντια στο Alzheimer; 
 
Η διατροφική προσέγγιση για την νόσο Alhzeimer εστιάζει σε τρόφιμα πλούσια σε αντιοξειδωτικά, βιταμίνες (όπως βιταμίνη C και βιταμίνη Ε) και απαραίτητα λιπαρά οξέα καθώς υπάρχει μια σειρά μελετών που υποστηρίζουν ότι αυτά τα θρεπτικά συστατικά πιθανόν να προλαμβάνουν την εμφάνιση της νόσου μέσω της προστασίας του εγκεφάλου από τις οξειδωτικές ρίζες και την φλεγμονή.

Η διατροφή φαίνεται να είναι ένας από τους παράγοντες που έχουν προστατευτικό ρόλο όσον αφορά την εμφάνιση ή/ και την εξέλιξη της νόσου. Πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι το οξειδωτικό στρες και η συσσώρευση ελεύθερων ριζών εμπλέκονται στην παθοφυσιολογία της νόσου. Επίσης αρκετές έρευνες έχουν βρει συσχέτιση μεταξύ των γνωστικών ικανοτήτων και τα επίπεδα συγκέντρωσης του φολικού οξέος, βιταμίνης Β12, Β6 και ομοκυστεΐνης στον ορό.

Εντούτοις, οι διατροφικοί παράγοντες δεν μπορούν να μελετηθούν χωριστά, αλλά σε συνδυασμό με τους υπόλοιπους παράγοντες που σχετίζονται με το Alzheimer, όπως γενετικούς, οιστρογόνα, χρήση αντιφλεγμονωδών φαρμάκων και κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες.

Βιταμίνες του συμπλέγματος Β

 

Απόδειξη για τη σπουδαιότητα των Β βιταμινών Β6, Β12 και φολικού οξέος για την εύρυθμη λειτουργία του εγκεφάλου αποτελούν οι έρευνες που δείχνουν νευρολογική και ψυχολογική δυσλειτουργία σε κατάσταση έλλειψης τους. Το επίπεδο αυτών των βιταμινών είναι συχνά χαμηλό στα ηλικιωμένα άτομα και όπως προαναφέρθηκε έχει αποδειχθεί συσχέτιση μεταξύ της απώλειας της γνωστικής ικανότητας ή της νόσου Alzheimer και της ανεπάρκειας βιταμινών Β. Εντούτοις, η φύση της συσχέτισης αυτής δεν είναι ακόμα γνωστή.

Το ερώτημα που προκύπτει είναι εάν η ανεπάρκεια σε βιταμίνες Β συντελεί σ΄ αυτήν την εγκεφαλική υπολειτουργία ή έπεται του γήρατος και των συνακόλουθων ασθενειών. Από μια θεωρητική σκοπιά, αυτή η ανεπάρκεια βιταμινών συμβάλλει στην εξασθένηση των αντιδράσεων μεθυλίωσης, οι οποίες είναι ζωτικής σημασίας για την υγεία του εγκεφάλου.

Ανεπάρκεια βιταμινών και υπερομοκυστεϊναιμία

 

Επιπρόσθετα, η ανεπάρκεια αυτών των βιταμινών πιθανόν να οδηγήσει σε υπερομοκυστεϊναιμία, ένα πρόσφατα αναγνωρισμένο παράγοντα επικινδυνότητας για τη δημιουργία θρόμβωσης, εμφρακτικής αγγειακής ασθένειας και εγκεφαλικού, τα οποία με τη σειρά τους μπορούν να οδηγήσουν σε ισχαιμία του εγκεφάλου. Υψηλή συγκέντρωση ομοκυστεΐνης στο πλάσμα μπορεί να έχει δηλητηριώδη δράση στα αρτηριακά τοιχώματα. Η δράση αυτή μπορεί να δώσει μια εξήγηση γιατί τα ηλικιωμένα άτομα με μακροχρόνια έλλειψη βιταμινών αναπτύσσουν δευτερογενώς κάποιες νευρολογικές δυσλειτουργίες, οι οποίες προκαλούνται από μικρές εγκεφαλοαγγειακές αλλοιώσεις.
Η γνωστική εξασθένιση λοιπόν που απαντάται στα ηλικιωμένα άτομα θα μπορούσε να αποδοθεί σε σχετιζόμενες με την ομοκυστεΐνη εγκεφαλοαγγειακές αλλοιώσεις. Επίσης, σε έρευνες έχει αποδειχθεί ότι οι πάσχοντες από τη νόσο Alzheimer είχαν σημαντικά υψηλότερα επίπεδα ομοκυστεΐνης στο πλάσμα από ότι τα άτομα που δεν έπασχαν από άνοια.

Άλλες Bιταμίνες, Μέταλλα και Alzheimer

 

Άλλα ιχνοστοιχεία ίσως έχουν προστατευτικό ρόλο ενάντια στη νόσο Alzheimer μέσω της αντιοξειδωτικής τους δράσης, όπως οι βιταμίνες Α, Ε, C και β-καροτένιο, μέταλλα όπως ο ψευδάργυρος, καθώς επίσης τα φλαβονοειδή. Έρευνες έχουν δείξει ότι άτομα με μειωμένη συγκέντρωση διαφόρων βιταμινών και μετάλλων παρουσίαζαν μειωμένες γνωστικές ικανότητες, ενώ πρόσφατα βρέθηκαν χαμηλά επίπεδα βιταμίνης C σε ασθενείς με Alzheimer.

Πολυακόρεστα λιπαρά

Το λινολεϊκό (ω-6) και το α-λινολενικό οξύ (ω-3) είναι απαραίτητα για τη φυσιολογική κυτταρική λειτουργία και είναι πρόδρομες ενώσεις για το σχηματισμό των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων (PUFA) μακράς αλυσίδας, όπως το αραχιδονικό (ΑΟ), εικοσαπενταενοϊκό (EPA) και το εικοσιδυοεξαενοϊκό οξύ (DHA), τα οποία επιδρούν στη ρευστότητα των μεμβρανών, στις ενζυμικές δράσεις και στη σύνθεση των εικοσανοϊδών.

Ο εγκέφαλος είναι ιδιαίτερα πλούσιος σε PUFA, όπως το DHA και αλλαγές στη σύνθεση της μεμβράνης του σε αυτά τα οξέα αντανακλούν τις αλλαγές στη διατροφή

Εξασθένιση της δομικής και λειτουργικής ακεραιότητας του εγκεφαλικού ιστού φαίνεται να σχετίζεται με απώλεια του DHA των κυτταρικών μεμβρανών. Το ΑΟ, επίσης πολύ σημαντικό συστατικό του εγκεφάλου, αποτελεί τον κύριο πρόδρομο για τη σύνθεση των εικοσανοϊδών, τα οποία δρουν ως εξωκυτταρικά και εσωκυτταρικά σήματα. Συνέπεια του γήρατος είναι η μείωση των PUFA των κυτταρικών μεμβρανών, που οδηγεί σε γνωστική πτώχευση. Νευροεκφυλιστικές διαταραχές όπως η νόσος του Alzheimer και του Parkinson επίσης παρουσιάζουν απώλεια των PUFA των κυτταρικών μεμβρανών. Ως εκ τούτου εικάζεται ότι μια διατροφή ισορροπημένη σε ω-6 και ω-3 λιπαρά οξέα πιθανόν να βοηθήσει στην καθυστέρηση της εκδήλωσης αυτών των ασθενειών ή στη μείωση της προσβολής των εγκεφαλικών λειτουργιών που αυτές προκαλούν.

Φάρμακα

Μη-στεροειδή αντιφλεγμονόδη

Μια υπόθεση για την αιτιολογία της νόσου Alzheimer στηρίζεται σε έρευνες που βασίστηκαν σε αυτοψίες και οι οποίες έδειξαν ότι κάποιες φλεγμονώδεις αντιδράσεις συμβάλλουν σημαντικά σε νευρική απώλεια. Μια σύγχρονη άποψη υποστηρίζει ότι μακροχρόνια λήψη μη-στεροειδών αντιφλεγμονοδών φαρμάκων πιθανόν να μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου.

Οιστρογόνα

Σε διαγνωσμένη νόσο Alzheimer, τα οιστρογόνα φαίνεται να σταθεροποιούν τις γνωστικές ικανότητες. Κυρίαρχος παράγοντας που οδηγεί σε άνοια και συγκεκριμένα τύπου Alzheimer είναι η εγκεφαλοαγγειακή ασθένεια. Στη νόσο Alzheimer και στις αγγειακές άνοιες, η εγκεφαλική ροή αίματος μειώνεται στις περιοχές του εγκεφάλου που έχουν προσβληθεί από την ασθένεια. Τα οιστρογόνα είναι ένας σημαντικός παράγοντας που όχι μόνο εμποδίζει την εμφάνιση αγγειακής ασθένειας, αλλά επίσης βελτιώνει τη ροή του αίματος στα προσβεβλημένα αγγεία, όπως είναι τα εγκεφαλικά αγγεία που έχουν προσβληθεί από τη νόσο Alzheimer. Εντούτοις, οι απόψεις διίστανται, καθότι κάποιες έρευνες έδειξαν ότι η θεραπεία με οιστρογόνα είχε ευεργετική δράση στην εξέλιξη της νόσου, ενώ κάποιες άλλες έδειξαν ότι δεν είχε καμία επίδραση.

Μορφωτικό επίπεδο

Αρκετές έρευνες έχουν δείξει επίσης ότι υπάρχει σχέση μεταξύ χαμηλού μορφωτικού επιπέδου και άνοιας και ιδιαίτερα τύπου Alzheimer. Πρόσφατα μάλιστα σε έρευνα με 528 άτομα που έπασχαν από άνοια βρέθηκε ότι το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο αύξησε τον κίνδυνο για τη νόσο Alzheimer σε γυναίκες με λιγότερα από 8 χρόνια εκπαίδευσης.

Σημαντική απώλεια βάρους 

Προαναφέρθηκε ότι η νόσος Alzheimer είναι μία από τις κύριες αίτιες θανάτου στα ηλικιωμένα άτομα. Σημαντική απώλεια βάρους είναι από τα χαρακτηριστικά κλινικά ευρήματα της νόσου. Η απώλεια σωματικού βάρους σχετίζεται άμεσα με μειωμένη μυϊκή μάζα, η οποία οδηγεί σε απώλεια της λειτουργικής ανεξαρτησίας του ατόμου και τελικά σε αυξημένη ανάγκη για νοσοκομειακή περίθαλψη. Η απώλεια βάρους επίσης αυξάνει τον κίνδυνο για έλκη κατάκλισης, μολύνσεις και θνησιμότητα, οδηγώντας έτσι σε αυξημένη κατανάλωση των πόρων που διατίθενται για την υγεία.



Αρκετές έρευνες διαπίστωσαν ενεργειακή υποθρεψία σε ασθενείς με άνοια και άνοια τύπου Alzheimer βάση βιοχημικών και ανθρωπομετρικών μετρήσεων. Έχει επίσης υποστηριχθεί ότι αυτή καθαυτή η υποθρεψία πιθανόν να είναι ένας από τους παράγοντες για την αιτιολογία της άνοιας και άλλων ψυχιατρικών και γνωστικών δυσλειτουργιών, παρόλο που οι περισσότερες έρευνες δεν κατάφεραν να υποστηρίξουν αυτήν την άποψη.

Ποια είναι τα αίτια απώλειας βάρους;

 

Τα αίτια της απώλειας σωματικού βάρους παραμένουν μέχρι στιγμής άγνωστα. Έχει υποστηριχθεί ότι η νόσος σχετίζεται άμεσα με δυσλειτουργία της ρύθμισης του σωματικού βάρους, δηλαδή πιθανόν με μειωμένη ενεργειακή πρόσληψη και αφύσικα αυξημένη ενεργειακή απώλεια. Παρόλο που οι έρευνες σ΄ αυτόν τον τομέα είναι περιορισμένες, τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα δεν μπορούν να υποστηρίξουν την άποψη ότι ο αυξημένος μεταβολικός ρυθμός οδηγεί στην ανεξήγητη απώλεια βάρους των ασθενών με άνοια τύπου Alzheimer και των ασθενών με καχεξία.

Δίαιτα MIND για την καταπολέμιση του Alhzeimer
Ερευνητές του Πανεπιστημίου Rush δημιούργησαν τηνδίαιτα MIND ,η οποία αποτελεί έναν συνδυασμό της Μεσογειακής διατροφής και της αντιυπερτασικής δίαιτας DASH. Σκοπός της διατροφής αυτής είναι η πρόληψη των εκφυλιστικών παθήσεων και η ενίσχυση της υγείας του εγκεφάλου και πιθανώς η καταπολέμηση αυτών των ασθενειών μέσω της επιβράδυνσης της εξέλιξης τους.

Τα κύρια χαρακτηριστικά αυτής της δίαιτας είναι ότι προωθεί την κατανάλωση 
των εξής 10 τροφίμων:

1. Πράσινα φυλλώδη λαχανικά (όπως σπανάκι, μαρούλι κ.τ.λ), σε τουλάχιστον 6 μερίδες εβδομαδιαίως.
2. Άλλα λαχανικά, τουλάχιστον μία μερίδα την ημέρα
3. Ξηρούς καρπούς, 5 μερίδες εβδομαδιαίως
4. Μούρα (μύρτιλο, βατόμουρο) , 2-3 μερίδες εβδομαδιαίως
5. Όσπρια, τουλάχιστον 3 μερίδες εβδομαδιαίως
6. Ολικής άλεσης δημητριακά, 1 μερίδα κάθε μέρα
7. Ψάρια, 1 φορά την εβδομάδα
8. Πουλερικά, 2 φορές την εβδομάδα
9. Χρήση αποκλειστικά ελαιολάδου για την μαγειρική
10. Κρασί, ένα ποτήρι ημερησίως

Αντιθέτως, με βάση τη MIND diet καλό είναι να καταναλώνονται με χαμηλότερη συχνότητα 
τα παρακάτω:

• Κόκκινο κρέας, λιγότερο από 4 μερίδες την εβδομάδα
• Τυριά, λιγότερο από 1 μερίδα εβδομαδιαίως
• Σφολιάτες και γλυκά, λιγότερο από 5 μερίδες εβδομαδιαίως
• Τηγανητά και πρόχειρα φαγητά, λιγότερο από 1 μερίδα την εβδομάδα
• Αποφυγή αγελαδινού βουτύρου

Η μελέτη που πραγματοποίησε η ερευνητική ομάδα χρησιμοποιώντας την MIND diet κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα άτομα όσο πιο προσκολλημένα ήταν στην διατροφή τόσο χαμηλότερα ήταν τα ποσοστά εμφάνισης της νόσου Alzheimer. Ακόμα και εκείνοι που ήταν μέτρια συμμορφωμένοι με την διατροφή είχαν 35% λιγότερες πιθανότητες να νοσήσουν.

Συμπέρασμα

Σίγουρα είναι πολύ πρώιμο να εξάγουμε συμπεράσματα μιας και ο σχεδιασμός των μελετών δεν είναι επαρκής για κάτι τέτοιο. Παρόλα αυτά μια διατροφή βασιζόμενη σε τρόφιμα πλούσια σε βιταμίνες, αντιοξειδωτικά και πλούσια σε απαραίτητα λιπαρά οξέα μειώνει τα επίπεδα φλεγμονής ενώ βοηθάει στην καταστροφή των ελεύθερων ριζών, κάτι το οποίο είναι αναμφισβήτητα ευεργετικό για τον οργανισμό μας.

πηγή 

_______________________________________________________________________________
Ευχαριστούμε το ενημερωτικό και χρήσιμο σε θέματα "σωστής" διατροφής  mednutrition

  Scholeio.com 

Ελεύθερη Βούληση, Η μεγάλη ψευδαίσθηση

Από πού προέρχονται οι σκέψεις;
Είμαστε στ’ αλήθεια οι συγγραφείς τους ή μόνο
οι παραλήπτες προηχογραφημένων μηνυμάτων;

Η ελεύθερη βούληση είναι αυταπάτη. Σκέψεις και προθέσεις προκύπτουν από παρασκηνιακές αιτίες τις οποίες δεν γνωρίζουμε και δεν ελέγχουμε. Οι σκέψεις μας είτε είναι καθορισμένες από προϋπάρχουσες φυσικές αιτίες για τις οποίες δεν είμαστε υπεύθυνοι είτε αποτέλεσμα τυχαίων μεταβλητών τις οποίες δεν επιλέξαμε. Νευρώνες και εγκεφαλικά κύτταρα συνωμοτούν και κινούν τα νήματα της ύπαρξής μας κάθε στιγμή.
Ξεκινάω κάθε μου μέρα με καφέ ή τσάι. Σήμερα διάλεξα τσάι. 

«Free Will», μικρό αλλά
‘ενοχλητικό’, αμετάφραστο
στα ελληνικά

Γιατί όχι καφέ...;  Δεν είμαι σε θέση να ξέρω. 
Απλά σήμερα ήθελα τσάι περισσότερο από καφέ και είχα την ελευθερία να επιλέξω μεταξύ των δύο. Συνειδητά διάλεξα τσάι; 
Όχι. Η επιλογή έγινε για μένα από τον εγκέφαλό μου, και εγώ, ως συνειδητός μάρτυρας των σκέψεων και ενεργειών μου δεν μπορούσα να τις επιβλέψω ή να τις επηρεάσω.
Το να ξέρω ότι προτιμώ την μπύρα από το κρασί είναι ό,τι χρειάζομαι για να λειτουργήσω σε ένα μπαρ. Για οποιονδήποτε λόγο προτιμώ τη γεύση του ενός έναντι του άλλου. Υπάρχει ελευθερία σ’ αυτό; Καμία. Θα αποκαθιστούσα την ελευθερία μου αν επέλεγα με το ζόρι κρασί αντί για μπύρα; Όχι, γιατί η πηγή αυτής της επιλογής θα ήταν εξίσου μυστηριώδης με την αρχική μου πρόθεση.

Απόδειξη έρχεται από τα εργαστήρια νευροεπιστημόνων, όπου βρέθηκε ότι μπορεί να προβλεφθεί δραστηριότητα στον κινητικό φλοιό (motor cortex) του εγκεφάλου έως 10 δευτερόλεπτα πριν κάποιος αισθανθεί ότι αποφάσισε να κινηθεί. 

Φανταστείτε κάποιον να παρακολουθεί την δραστηριότητα στον εγκέφαλό σας σε πραγματικό χρόνο και να έχει τη δυνατότητα να προβλέψει τις κινήσεις σας 10 δευτερόλεπτα πριν εσείς οι ίδιοι πάρετε τη σχετική απόφαση. 

Πόση ελεύθερη βούληση χωράει σ’ αυτήν τη διαδικασία; Αυτό που γίνεται εμφανές είναι ότι το σώμα μας, ο εγκέφαλός μας, ενεργεί και εμείς είμαστε απλοί θεατές των αποφάσεων που παίρνει. Το αν απολαμβάνουμε τις αποφάσεις αυτές δε μας βοηθάει να περισώσουμε την ψευδαίσθησή μας. Αν ο καφές που συνήθως πίνω είναι στιγμιαίος και κάποια στιγμή παρατηρήσω ότι αρχίζω να προτιμώ τον ελληνικό, μπορεί να μου αρέσει η ιδέα ότι π.χ. ο ελληνικός είναι πιο παραδοσιακό ρόφημα, ότι δεν είμαι ο «Ελληνάρας» της καφετέριας κλπ. Αλλά αυτό θα ήταν σα να λέω ότι δεν είμαι φυλακισμένος αν μου αρέσει το κελί μου.

Και η αλήθεια είναι ότι ούτε υποκειμενικά αν ενδοσκοπήσουμε δεν μπορούμε να επιμείνουμε στην ιδέα της ελεύθερης βούλησης. Αρκεί να παρατηρήσουμε προσεκτικά. Ποια θα είναι η επόμενη σκέψη σας; Μπορεί να διαβάζετε αυτό το κείμενο και ειλικρινά να προσπαθείτε να το παρακολουθήσετε, αλλά υπάρχει μια φωνή μέσα στο κεφάλι σας, που λέει πράγματα όπως «Και οι εγκληματίες; Δεν είναι υπεύθυνοι των πράξεών τους;», «Και η ψυχή; Δεν παίζει ρόλο;».

Ας κάνουμε λοιπόν ένα δικό μας πείραμα. Θα σας δώσω μια επιλογή. Διαλέξτε μια πόλη. Είστε ελεύθεροι να επιλέξετε όποια πόλη θέλετε εκτός από αυτή που βρίσκεστε. Μπορείτε να το επαναλάβετε όσες φορές θέλετε. Παρεμπιπτόντως, αυτή ίσως να είναι η πιο ελεύθερη επιλογή που θα κάνετε ποτέ στη ζωή σας. Αν υπάρχει ελεύθερη βούληση καλά θα κάνουμε να τη βρούμε εδώ.

Οι σκέψεις μας είτε είναι καθορισμένες από προϋπάρχουσες φυσικές αιτίες για τις οποίες δεν είμαστε υπεύθυνοι είτε αποτέλεσμα τυχαίων μεταβλητών τις οποίες δεν επιλέξαμε. Νευρώνες και εγκεφαλικά κύτταρα συνωμοτούν και κινούν τα νήματα της ύπαρξής μας κάθε στιγμή.

Παρατηρήστε τι συμβαίνει στο μυαλό σας ενώ επιλέγετε. 

Έστω ότι ήσασταν μεταξύ Παρισιού, Λονδίνου και Άμστερνταμ και για οποιοδήποτε λόγο διαλέξατε το Παρίσι. Υπάρχει ένα μεγάλο πλήθος πόλεων που γνωρίζετε, όπως το Ελσίνκι ή η Αδελαϊδα, αλλά για κάποιο λόγο δεν μπήκαν καν στην εξίσωση, δεν προέκυψαν καν σαν μια πιθανή επιλογή προκειμένου να τις διαλέξετε. Ποιες όμως είναι όλες αυτές οι πόλεις που δεν αξίζουν την προσοχή σας; Ποιος τις αφαίρεσε από την εξίσωση; Ήσασταν ελεύθεροι να επιλέξετε αυτό που δεν προέκυψε καν σαν επιλογή; Νομίζω η προφανής απάντηση είναι η αρνητική.

Και γιατί Παρίσι και όχι Λονδίνο; Όταν ερωτηθέντες έρχονται αντιμέτωποι με αυτό το ερώτημα, φτιάχνουν μια ιστορία. Π.χ. είδα μια γαλλική ταινία πρόσφατα και συνειρμικά μου ήρθε και διάλεξα το Παρίσι. Γιατί όμως έτσι και όχι αλλιώς; Θα μπορούσα κάλλιστα επειδή είδα μια γαλλική ταινία πρόσφατα να διαλέξω κάτι εντελώς διαφορετικό, όπως το Κάιρο ή κάτι παρεμφερές όπως το Αλγέρι.

Δε χρειάζεται να είναι κανείς υλιστής για να αποδεχτεί αυτό το γεγονός. Ακόμα και να συμπληρώσουμε το κενό των 10 δευτερολέπτων με την ψυχή, αυτή παραμένει τόσο μυστηριώδης και απρόβλεπτη όσο και οι προκαθορισμένες από τη φύση αιτίες ή οι κβαντικές τυχαιότητες. Δεν διαλέξαμε την ψυχή μας. Η εισαγωγή της ψυχής στον αντίλογο απλά προσθέτει άλλο ένα γρανάζι στο σύστημα.

Αν λοιπόν έχουμε την ψυχή ενός δολοφόνου είμαστε άτυχοι, όχι ‘κακοί’. Αν άλλαζα θέση με έναν εγκληματία μόριο προς μόριο, με όλες τις εμπειρίες και την ανατροφή (και την ψυχή) που έχει, τότε θα ήμουν αυτός. Δεν υπάρχει κάτι επιπλέον που θα με έκανε διαφορετικό, κάτι που θα με έβγαζε από την αναγκαιότητα του πώς με καθοδηγεί η γενετική μου προδιάθεση και το περιβάλλον. Τότε όμως πώς μπορούμε να κρατήσουμε υπόλογο έναν εγκληματία για τις πράξεις του; Μπορούμε να πούμε ότι έναν φονιάς φταίει για το έγκλημα που διέπραξε αν δεν το επέλεξε ο ίδιος;
Σίγουρα η έννοια της τιμωρίας χάνει κάθε νόημα αν την εξετάσουμε κάτω από αυτό το πρίσμα. Είναι όμως ωφέλιμο, σωστό, να φυλακίζεις κάποιον; Σαφώς και είναι. Όταν φυλακίζουμε κάποιον, βασικά και πρωτίστως το κάνουμε για να προστατεύσουμε τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας από αυτόν. Αυτή η ανάγκη δεν χάνεται υπό αυτήν τη σκοπιά. Για οποιονδήποτε λόγo και να σκοτώνει κάποιος, είτε επειδή είναι ‘κακός’ είτε επειδή έτσι είναι ‘κουρδισμένος’ να κάνει, το μέρος όπου ανήκει είναι η φυλακή. Ο άλλος λόγος που δικαιολογεί την φυλάκιση είναι η αποκατάσταση. Προσφέροντας δηλαδή το κατάλληλο περιβάλλον στον δράστη (αφού αποτύχαμε να παρέμβουμε στην ανατροφή του), μπορούμε να ελπίζουμε ότι δεν θα συνεχίσει την ίδια συμπεριφορά. Μην ξεχνάμε ότι απουσία ελεύθερης βούλησης δε σημαίνει μοιρολατρία. Το περιβάλλον παίζει σημαντικό ρόλο, σαν μια σειρά ερεθίσματα για τον εγκέφαλο. Ούτε ο φαταλισμός έχει νόημα. Ο φαταλισμός θα μας οδηγούσε ενδεχομένως στο να πέσουμε στο κρεβάτι μας και να παραιτηθούμε από οποιαδήποτε δραστηριότητα. Κι αυτό όμως θα ήταν μια επιλογή εξίσου προκαθορισμένη με οποιαδήποτε άλλη (επιπλέον θα ανακαλύπταμε πολύ γρήγορα ότι το να μην κάνεις τίποτα είναι κάτι εξαιρετικά δύσκολο).

Τι μένει μετά από όλα αυτά; Τι αλλάζει με αυτή τη θέαση;
Τι έχει σημασία στην καθημερινότητά μας και στον τρόπο
που βλέπουμε τα πιο σημαντικά θέματα της ζωής μας;

Το σίγουρο είναι ότι χάνουμε κάτι. Χάνουμε την περηφάνια που νιώθουμε για κάποιο επίτευγμά μας και χάνουμε το μίσος για τον εγκληματία αφού δεν μπορούμε να τον κατηγορήσουμε περισσότερο από ένα σκυλί που μας δαγκώνει όταν μπαίνουμε στο σπίτι που φυλάει. Όπως χάνουμε και την ντροπή για κάποιο ελάττωμά μας. Αλλά η περηφάνια, το μίσος και η ντροπή δεν είναι και τόσο αξιόλογα αισθήματα έτσι κι αλλιώς. Για την ακρίβεια είναι εγωκεντρικά και απομονωτικά αισθήματα. Και η ευσπλαχνία; Η αγάπη; Η συμπόνια; Θεωρώ ότι αυτά όχι μόνο δεν τα χάνουμε, αλλά είναι τα μόνα συναισθήματα, το μόνο είδος συμπεριφοράς, που έχει νόημα!
Ας πάρουμε ένα ακραίο παράδειγμα ‘κακού’ ανθρώπου. 

Ο Ουντέι Χουσσέιν, γιος του Σαντάμ, όταν γυρνώντας στην Βαγδάτη έβλεπε να λαμβάνει χώρα ένας γάμος, επενέβαινε με τους φουσκωτούς του και βίαζε τη νύφη, πολλές φορές τη βασάνιζε και τη σκότωνε. Το έκανε αυτό πολλές φορές. Νομίζω ήδη έχουμε στο μυαλό μας την εικόνα ενός τέρατος. Ας τον φανταστούμε όμως 4 χρονών. Ήταν το τετράχρονο που με την ανατροφή και το περιβάλλον του θα γινόταν ο βασανιστής που περιέγραψα. Ήταν το τετράχρονο που θα γινόταν το τέρας Ουντέι Χουσσέιν. Κανένας δεν είναι υπεύθυνος για τα γονίδια και την αγωγή του. Αν είχαμε πρόσβαση στην ανατροφή του και γνώση των συνθηκών του, σε ποια φάση της ζωής του δεν θα ήταν το σωστό να παρέμβουμε στη ζωή του; Πότε θα ήταν πολύ αργά για να βοηθήσουμε τον Ουντέι να ξεφύγει από την ανατροφή του; Στα 5 του; Στα 8 του χρόνια; Η απάντηση είναι: ποτέ. Παρεμβαίνοντας στη ζωή του με ευσπλαχνία και οίκτο, προσφέροντάς του μια σωστή διαπαιδαγώγηση, θα ήταν η σωστή αντίδραση από μας για το καλό όχι μόνο του ίδιου του Ουντέι αλλά και του περίγυρού του.

Είμαι σίγουρος ότι αυτή η θέαση δεν είναι μικρό κατόρθωμα για κάποιον που έχει πέσει θύμα του ή για συγγενείς θυμάτων, αλλά νομίζω ότι στις πιο ψύχραιμες στιγμές μας, η συγχώρεση και η συμπόνια είναι αυτά που πρέπει να μας καθοδηγούν, και αυτές είναι οι στιγμές που καλούμαστε να οργανώσουμε την κοινωνία, να γράψουμε νόμους, να αναθέσουμε στην πολιτεία να αντιμετωπίσει τους εχθρούς της.
Η ελευθερία μετράει. Και οι πολιτικές και κοινωνικές ελευθερίες σίγουρα μετράνε. Αν κάποιος κρατάει ένα όπλο στον κρόταφό μου, λίγο θα με ενδιαφέρει αν το κάνει με την ελεύθερη βούλησή του ή αν τον καθοδηγούν οι νευρώνες του. Είναι σημαντικό να έχεις την ελευθερία να κάνεις αυτό που θέλεις να κάνεις. Αλλά δεν μπορείς να επιλέξεις αυτό που θέλεις.

Δεν μπορείς να είσαι περήφανος για το ταλέντο σου, αλλά έχει σημασία να το χρησιμοποιείς. Δεν χρειάζεται να κατηγορείς τον εαυτό σου για τις αδυναμίες σου, αλλά έχει σημασία να τις διορθώνεις.

Αυτά είναι τα ερωτήματα που μας θέτει ο Sam Harris και που 
μας τα μεταφέρει ο Κωνσταντίνος Σαπαρδάνης από το βιβλίο του

  Scholeio.com