Κάστρο Ντουίνο |
Σβήσε τα μάτια μου· μπορώ να σε κοιτάζω,
τ’ αυτιά μου σφράγισέ τα, να σ’ ακούω μπορώ.
Χωρίς τα πόδια μου μπορώ να ’ρθω σ’ εσένα,
και δίχως στόμα, θα μπορώ να σε παρακαλώ.
Κόψε τα χέρια μου, θα σε σφιχταγκαλιάζω,
σαν να ήταν χέρια, όμοια καλά, με την καρδιά.
Σταμάτησέ μου την καρδιά, και θα καρδιοχτυπώ
με το κεφάλι.
Κι αν κάμεις το κεφάλι μου σύντριμμα, στάχτη, εγώ
μέσα στο αίμα μου θα σ’ έχω πάλι. -Ράινερ Μαρία Ριλκε -
μτφρ. Κωστής Παλαμάς
τ’ αυτιά μου σφράγισέ τα, να σ’ ακούω μπορώ.
Χωρίς τα πόδια μου μπορώ να ’ρθω σ’ εσένα,
και δίχως στόμα, θα μπορώ να σε παρακαλώ.
Κόψε τα χέρια μου, θα σε σφιχταγκαλιάζω,
σαν να ήταν χέρια, όμοια καλά, με την καρδιά.
Σταμάτησέ μου την καρδιά, και θα καρδιοχτυπώ
με το κεφάλι.
Κι αν κάμεις το κεφάλι μου σύντριμμα, στάχτη, εγώ
μέσα στο αίμα μου θα σ’ έχω πάλι. -Ράινερ Μαρία Ριλκε -
μτφρ. Κωστής Παλαμάς
- «Τι τα θέλετε», είπε κάποτε ο φίλος του Κάσνερ προσπαθώντας να εξηγήσει στην πριγκίπισσα μια καινούρια εξαφάνιση του Ρίλκε. «Όλες αυτές οι γυναίκες στο τέλος τον κάνουν πάντα να πλήττει…».
Οι γυναίκες που βρέθηκαν κοντά του συμφωνούσαν ότι η συντροφιά του ήταν πολύ ευχάριστη. Ο ίδιος έλεγε ότι μόνο με τις γυναίκες μπορούσε να μιλάει, ότι μόνο εκείνες καταλάβαινε και ότι μόνο με εκείνες ένιωθε άνετα. Όχι όμως για μεγάλα διαστήματα...
Ο Ρίλκε με τη ζωγράφο Μπαλαντίν Κλοσσόφσκα και τον γιο της |
Διαβάζοντας τις επιστολές και τα ημερολόγιά του συμπεραίνουμε ότι ο Ρίλκε πέρασε όλη του τη ζωή εν αναμονή της λυρικής έμπνευσης και ακριβώς αυτή την αναμονή μοιραζόταν με διάφορες γυναίκες... Οι περισσότερες αριστοκράτισσες που, πολύ πρόθυμα είναι αλήθεια, του έδιναν καταφύγιο στα κάστρα και τις ιδιοκτησίες τους, ώστε να «περιμένει» με μεγαλύτερη άνεση....
Τρέφει ερωτικά ή απλώς φιλικά αισθήματα για τη γοητευτική Λου Αντρέας – Σαλόμε, την απελπισμένη Ελεονόρα Ντούζε, την πριγκίπισσα Μαρί φον Τουρν και πολλές ακόμη που συνθέτουν μια ατελείωτη λίστα, η οποία μπορεί ίσως να φαντάζει υπερβολική, αλλά δεν είναι.
Με την κόμισσα Ντε Νοάιγ η σχέση του δεν ευτύχησε και τόσο... τον βρήκε άσχημο και η πρώτη ερώτηση που του απηύθυνε με πολύ σοβαρό τόνο, αμέσως μόλις συστήθηκαν, ήταν:
- «Κύριε Ρίλκε, τι πιστεύετε για τον έρωτα; Τι σκέφτεστε για τον θάνατο;».
Και με τη ντίβα Ντούζε, που ο Ρίλκε ένιωθε μεγάλο θαυμασμό, παρότι όταν τη γνώρισε ήταν ήδη ανήμπορη, ηλικιωμένη και ψυχικά διαταραγμένη, η στενή τους φιλία διακόπηκε απότομα εξαιτίας ενός παγονιού, όταν ενώ βρίσκονται σε ειδυλλιακό πικνίκ σε κάποιο από τα νησιά της Βενετίας και πίνουν το τσάι τους, το πτηνό πλησίασε από πίσω και με τη δυνατή, βραχνή φωνή έκραξε μέσα στο αυτί της ηθοποιού.... Η γυναίκα πετάγεται από τη θέση της σαν να τη χτύπησε ηλεκτρικό ρεύμα... και τρομοκρατημένη φεύγει τρέχοντας όχι μόνο από το πικνίκ, αλλά και από την ζωή του Ρίλκε…
Είναι πολύ νέος όταν επισκέπτεται τον ηλικιωμένο Τολστόι στο κτήμα του... στον περίπατό που κάνουν μαζί στην εξοχή, συντροφιά με την πανταχού παρούσα Λου Αντρέας – Σαλομέ, ο Τολστόι ρωτάει με ενδιαφέρον τον Ρίλκε:
- «Σε τι είστε αφιερωμένος αυτή την εποχή;»...
- «Στη λυρική ποίηση» απαντά ο ποιητής συνεσταλμένα.
Ο Ρίλκε ξαφνιάζεται από την προσβλητική αντίδραση του Τολστόι... Είναι ένας πραγματικός λίβελος εναντίον κάθε είδους λυρικής έκφρασης, στην οποία όπως λέει "...δεν πρέπει να αφιερώνεται κανείς και για κανένα λόγο".
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως τα λόγια του ηλικιωμένου Ρώσου συγγραφέα, μετά το πρώτο ξάφνιασμα του, μπήκαν από το ένα αυτί του νεαρού Ρίλκε και βγήκαν από το άλλο, καθώς στην ιστορία της λογοτεχνίας δεν πρέπει να υπάρχουν πολλοί ποιητές που να έχουν περισσότερο αφιερωθεί, με όλη τη σημασία της λέξης στη λυρική έκφραση !
Περνάει όλη του τη ζωή υποφέροντας από αρρώστιες τόσο σωματικές όσο και ψυχικές, ενόσω "περιμένει" τη λυρική έμπνευση. Οι κοντινοί του άνθρωποι τον βλέπουν πάντα να υποφέρει και να
βασανίζεται. Εκείνος δεν δίσταζε να αναφέρει στις άφθονες επιστολές και τα ημερολόγιά του ότι ήταν «οι αδιάκοπες κακοτυχίες» του τον εμπόδιζαν «να εργαστεί σοβαρά» όπου κι αν βρισκόταν.
Όταν φιλοξενείτο στον έξοχο πύργο Μπεργκ, στο καντόνι της Ζυρίχης, ο μακρινός ήχος ενός ηλεκτρικού πριονιστηρίου στην άλλη άκρη του πάρκου τον δυσκόλευε να συγκεντρωθεί και να συλλάβει τους στίχους του.
Η σύνθεση των «Ελεγειών του Ντουίνο» του πήρε δέκα χρόνια, εκ των οποίων τα περισσότερα ήταν απλώς χρόνια αναμονής.
Όταν είναι "τυχερός", ακούει φωνές! Όπως τότε που μέσα στην αντάρα μιας καταιγίδας, άκουσε μια φωνή να τον καλεί. Του ψιθύρισε στο αυτί: «Ποιος τάχα θα με άκουγε, αν φώναζα, από τις τάξεις των αγγέλων;
Μένει ακίνητος... ακούει τη φωνή του Θεού. Στη συνέχεια βγάζει το μικρό σημειωματάριο που έχει πάντα μαζί του, σημειώνει αυτούς τους στίχους και ύστερα μερικούς ακόμη που σχηματίστηκαν
σχεδόν άθελά του.... Ως το βράδυ η «Πρώτη Ελεγεία» έχει τελειώσει.
Ο Ρίλκε γεννήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου του 1875 και πέθανε από λευχαιμία με φριχτούς πόνους σε νοσοκομείο του Βαλμόν στην Ελβετία, στις 29 Δεκεμβρίου 1926, σε ηλικία 51 ετών.
Στην επιτάφιο πλάκα χάραξαν τους στίχους που είχε συνθέσει ο ίδιος:
"Ρόδο, ω καθαρή αντινομία, απόλαυσηΟ πατέρας του, Γιόζεφ Ρίλκε (Josef Rilke, 1838-1906), έγινε ανώτερος υπάλληλος στους σιδηροδρόμους μετά από μια ανεπιτυχή στρατιωτική σταδιοδρομία. Η μητέρα του, Sophie ("Phia") Entz (1851-1931), καταγόταν από μια ευκατάστατη οικογένεια βιομηχάνων της Πράγας, τους Entz-Kinzelbergers, οι οποίοι κατοικούσαν σε ένα μέγαρο στην οδό Herrengasse (Panská) 8, όπου ο μικρός Ρενέ μεγάλωσε. Ο γάμος των γονέων του έγινε το 1884.
Του κανενός ο ύπνος να ‘σαι κάτω από τόσα
Βλέφαρα...."
Η σχέση μεταξύ της Phia και του μοναδικού γιου της βαρυνόταν από το παρατεταμένο πένθος της για τη μεγαλύτερη κόρη της.
Φοίτησε στη Στρατιωτική Σχολή του Ζανκτ Πλέτεν (Sankt Ploeten) της Αυστρίας, μετά από πίεση των γονιών του να ακολουθήσει σταδιοδρομία στρατιωτική, για μια πενταετία (1886 - 1891) αλλά αναγκάζεται να εγκαταλείψει λόγω ασθένειας.
Το 1895 αρχίζει να φοιτά στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα. Εκεί σπουδάζει γερμανική λογοτεχνία, ιστορία της τέχνης και φιλοσοφία. Από το 1892 αρχίζει να συμμετέχει σε φιλολογικούς κύκλους της Πράγας. Σ' αυτήν την εποχή χρονολογούνται και οι πρώτες ποιητικές συλλογές του.
Η φιλία του με τον Ροντέν, η ζωή του Παρισιού, ο γάμος του τον Απρίλιο του 1901 με τη νεαρή γλύπτρια Κλάρα Βέστχοφ από τη Βρέμη διαμόρφωσαν μια μυστικιστική διάθεση στη δεύτερη περίοδο της ποίησής του. Στα Νέα Ποιήματα (1907 - 1908) διαφαίνεται μια μεταφυσική ανησυχία μπροστά στο μυστήριο της δημιουργίας και του σύμπαντος.
Το 1910 ο Ρίλκε ταξίδεψε στη Δαλματία, στη Βόρεια Αφρική και στην Αίγυπτο. Κατά τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο εγκαταστάθηκε στο Μόναχο. Τότε δημοσίευσε και τα αριστουργήματά του Ελεγείες του Ντουίνο (Duineser Elegien, 1911 - 1922), που άρχισε να γράφει κατά τη διάρκεια της παραμονής του στον Πύργο του Ντουίνο της Δαλματίας, κοντά στη Τεργέστη, και τα Σονέτα στον Ορφέα (Sonette an Orpheus, 1922).
Με τα δυο αυτά του έργα, με τον πλούσιο λυρισμό τους, το υμνητικό ύφος και την όρεξη για ζωή, ο Ρίλκε έφθασε στο αποκορύφωμα του ποιητικού του έργου.
Το μυθιστόρημα "Οι Σημειώσεις του Μάλτε Λάουριτς Μπρίγκε" (Die Aufzeichnungen des Malte Laurids Brigge, 1910), που άρχισε να το γράφει στη Ρώμη το 1904, "μπορεί να θεωρηθεί ως ο πρόδρομος της γραφής των Υπαρξιστών".
Το 1929 δημοσιεύθηκε το πολύ ενδιαφέρον έργο του, που διαβάστηκε κι αγαπήθηκε ιδιαίτερα από τους νέους, Γράμματα σ' ένα νέο ποιητή (Briefe an einem jungen Dichter). Η πλούσια αλληλογραφία του Ρίλκε περιέχει πολύτιμες πληροφορίες για το έργο του.
Οι επιρροές του Ρίλκε είναι διάφορες... Τον γοήτευσε τo ύφος του Δανού ποιητή Γενς Πέτερ Γιάκομπσεν (Jacobsen, 1847 - 1885) αλλά ενδιαφέρθηκε και διάβασε τον Βέλγο δραματουργό Μωρίς Μαίτερλινκ (Maeterlinck, 1862 - 1949), όπως και τον χριστιανικό υπαρξισμό του Σαίρεν Κίρκεγκωρ (Kierkegaard, 1813 - 1855), τον Ωγκύστ Ροντέν και την ψυχανάλυση του Σίγκμουντ Φρόυντ και μαζί με τον Αυστριακό ποιητή και δραματουργό Ούγκο φον Χόφμανσταλ και τον λυρικό Γερμανό ποιητή Στέφαν Γκεόργκε αποτελούν την τριάδα της νεωτεριστικής ποίησης στην Κεντρική Ευρώπη.
Με τη μελέτη όμως του έργου του διαπιστώνεται ότι ο Γαλλικός Ιμπρεσιονισμός στη ζωγραφική αλλά και ο συμβολισμός στην ποίηση διαμορφώνουν ιδαίτερα το στίχο του.
_____________________________________________________________
Ανθρώπινες Πορείες - Scholeio.com
[...] Ο Ρίλκε δεν βιαβάζει ποτέ κριτικές για τα βιβλία του. Οι επιστολές του συνιστούν προεκτάσεις της ποίησής του. Τα ημερολόγια του είναι καταθέσεις ψυχής, αναπτύγματα ενός κόσμου που διαπλατυνόταν και βάθαινε μέσα στη συνείδησή του σε τέτοιο σημείο ώστε να εμπνέει όχι μόνο τους αναγνώστες και τους ομοτέχνους του αλλά και ανθρώπους με διαφορετικά ενδιαφέροντα. Το dasein του Χάιντεγκερ, επί παραδείγματι, δεν είναι άστοχο αν το εκλάβει κάποιος ως φιλοσοφική προέκταση του κόσμου του Ρίλκε. Η φαινομενολογία του Χούσερλ έχει επηρεαστεί από το έργο του και η κατάδυση του Τόμας Μαν στον κόσμο της αρρώστιας, από όπου αναδύεται ένα πάθος ζωής που γίνεται τόσο πιο έντονο όσο πιο σοβαρή είναι η αρρώστια, οφείλει πολλά στον ποιητή αυτόν, ο οποίος πριν από ενενήντα χρόνια κατάφερε στο κάστρο του Ντουίνο, ατενίζοντας την υδάτινη πεδιάδα της Αδριατικής, να ακούσει τα φτεροκοπήματα των αγγέλων και να «δει» τα Χερουβείμ του χρόνου πάνω από την άβυσσο.
"Ζήστε όπως ο Ρίλκε", απόσπασμα από το άρθρο του Αναστάση Βιστωνίτη, στο Βήμα:
Scholeio.com