Είναι πολύ μεγάλο το Παιχνίδι με τους Υδρογονάνθρακες βεβαιώνει ο καθηγητής Γ. Ζουγανέλης

Με μία ανάλυση- «κόλαφο» για το ΥΠΕΚΑ απαντάει ο καθηγητής δρ. Γιώργος Ζουγανέλης, ένας από τους λίγους Έλληνες επιστήμονες που ζει και εργάζεται στο Τόκιο της Ιαπωνίας, καθηγητής Πανεπιστημίου, μέλος μεγάλων διεπιστημονικών project και μάλιστα από τους πρωτοπόρους  σε θέματα τεχνολογίας αιχμής στην όλη υπόθεση διαχείρισης του ζητήματος των υδρογονανθράκων στην Ελλάδα.

Ο κ. Ζουγανέλης είναι και ένας από τους ελάχιστους Έλληνες επιστήμονες που ζήτησε για ανάλυση, με επίσημο αίτημά του στο ΥΠΕΚΑ, τα στοιχεία μετρήσεων της PGS, παρότι μέσω ιαπωνικών ερευνητικών κέντρων που μετέχουν σε πετρελαϊκά κονσόρτσιουμ τα έχει υπόψη του, ωστόσο μέχρι σήμερα εισπράττει την εκκωφαντική σιωπή του ΥΠΕΚΑ. Στην ανάλυσή του όχι μόνο αμφισβητεί τη μεθοδολογία και τα αποτελέσματα της PGS, αλλά επιβεβαιώνοντας πλήρως τα αποκαλυπτικά ρεπορτάζ της «Νέας Κρήτης» αναφέρεται στο πώς επιχειρείται να «βγει εκτός η Κρήτη» στα πιο σημαντικά σημεία αποθεμάτων υδρογονανθράκων, υποστηρίζοντας μάλιστα ότι ήδη έχει ξεσπάσει «πόλεμος» μεταξύ συμφερόντων που προσδοκούν να βάλουν για λογαριασμό τους χέρι στα κοιτάσματα των υδρογονανθράκων.

Μάλιστα, στη μελέτη-ανάλυσή του παρουσιάζει χάρτες – κάποιους από τους οποίους είχε αποκαλύψει και μέσω της εκπομπής «Αντιθέσεις» της «ΚΡΗΤΗ TV» – στους οποίους όχι μόνο φαίνεται η ύπαρξη των υδρογονανθράκων, αλλά που, όπως σημειώνει βάσει της σύμβασης ΥΠΕΚΑ-PGS, αυτά τα στοιχεία όφειλε η νορβηγική εταιρεία και να τα επικαιροποιήσει και να τα παρουσιάσει στην ανάλυση δεδομένων-μετρήσεων που παρέδωσε στην ελληνική κυβέρνηση.

Ειδικότερα, ο καθηγητής δρ Γ. Ζουγανέλης στη ανάλυσή του για τα στοιχεία της PGS και τις μέχρι τώρα ανακοινώσεις, αλλά και τη στάση του ΥΠΕΚΑ, σημειώνει: «Σε προηγούμενα άρθρα μου στον ιστότοπο «zcode-gr. blogspot. Gr», αλλά και μέσα από την εκπομπή «Αντιθέσεις» της «ΚΡΗΤΗ TV», έχω αναφέρει:

1. Τις πλέον πιθανές θέσεις στις οποίες υπάρχουν κοιτάσματα υδρογονανθράκων σε όλη την Ελλάδα, όπως αυτές προκύπτουν από μετρήσεις MAD του 2007, που πήραν άλλοι είτε γιατί ενδιαφέρθηκαν είτε γιατί στην Ελλάδα τις «γνώσεις» τις έχουν για τα χαρτιά και για τις καρέκλες, αλλά όχι για την ουσία.

2. Ένα βαθυμετρικό χάρτη της Μεσογείου και αναφορές για το είδος πλατφορμών εξόρυξης που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ανά βάθος, για να μη βγει ποτέ κανείς από το ΥΠΕΚΑ να πει ότι είναι βαθιά να γίνει εξόρυξη.

3. Τον τρόπο με τον οποίο αναλύονται τα σεισμικά δεδομένα σε δύο φωτογραφίες σεισμικών δεδομένων που ανήρτησε από τον Ιανουάριο του 2014 η PGS στο διαδίκτυο και που αφορούν περιοχές πολύ κοντά στις ακτές της Ελλάδας, μία στο Ιόνιο και μια στην Πελοπόννησο. Αυτό γίνεται για πρώτη φορά.

4. Ανάλυση σεισμικών δεδομένων της περιόδου 1969-1980 από βιβλίο έκδοσης του 2005, όπου – όπως και στις προηγούμενες – δείχνω παραδείγματα για τα σημεία και για τα βάθη στα οποία πρέπει να φτάσουν τα τρυπάνια των γεωτρήσεων…

Σημειώστε ότι οι γεωτρήσεις μεγάλου βάθους μπορούν να ξεπεράσουν τα 3.000 μέτρα. Η σημερινή τεχνολογία μπορεί να ξεπεράσει τα 9.000 μέτρα συνολικού μήκους του αγωγού εξόρυξης από την επιφάνεια της θάλασσας και αν λέγονται σήμερα από το ΥΠΕΚΑ φράσεις του τύπου «σε άβυσσο δεν μπαίνουν τρυπάνια», τότε και στην κυβέρνηση αλλά και στους πολίτες θα πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι κάποιοι στο ΥΠΕΚΑ και ορισμένοι συνδεδεμένοι μαζί του δε συμβαδίζουν με την τεχνολογία, που στις μέρες μας θεωρεί παρελθόν τέτοια θέματα με τεχνολογικές απαντήσεις και εφαρμογές.

Αυτό που είναι σημαντικό πλέον είναι να γνωρίζει κανείς το μέγεθος του κοιτάσματος και την υφή του υπεδάφους, για να υπολογίσει το κόστος εξόρυξης, το κέρδος κ.λπ., άρα οι κάθε είδους προβλέψεις πρέπει να αφορούν το μέγεθος των κοιτασμάτων και να κοστολογούνται ανά περίπτωση. Η τεχνολογία προχωράει σήμερα, συνεχώς προς μεγαλύτερα βάθη και με διαφορετική φιλοσοφία. Στο μέλλον, μάλιστα, μπορεί να ευρεθούν κοιτάσματα σε περιοχές στις οποίες η εξόρυξη θα στοιχίζει λιγότερο. Συνεπώς, το γοργόν και χάριν έχει»…

Τα τεράστια κοιτάσματα της Κρήτης και της Κύπρου

Με μετρήσεις MAD: Ο χάρτης των κοιτασμάτων μας

«Στη συνέχεια», προσθέτει, «σας παρουσιάζω το χάρτη των κοιτασμάτων από μετρήσεις MAD για όλη την Ελλάδα και τα αντίστοιχα βάθη ανά περιοχή.

Παρατηρήστε (για τα βάθη μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και το Google, μέτρηση βάθους της θάλασσας από δορυφόρο):

1) Στην περιοχή της ΑΟΖ ανάμεσα στη Λιβύη, τη Μάλτα, την Κρήτη και την Ιταλία (γνωστή και σαν σημείο «13») το βάθος φτάνει από 3.000 μέχρι 3.600 μέτρα.

2) Στα νοτιοδυτικά της Πελοποννήσου το βάθος γίνεται πολύ μεγάλο 4.500+ μέτρα (κόκκινη περιοχή).

3) Στην περιοχή της ΑΟΖ, που ανήκει στην Τουρκία, δυτικά του Καστελόριζου, το βάθος φτάνει στα 4.500+ μέτρα.

4) Στην περιοχή του Αιγαίου, της βορειοανατολικής Κρήτης και της Λέσβου, το βάθος είναι περίπου 1.500 μέτρα…

5) Νότια του Καστελόριζου, στην ελληνική ΑΟΖ, τα κοιτάσματα είναι και πολλά και εκμεταλλεύσιμα, αφού το βάθος του βυθού δεν ξεπερνάει τα 2.500-2.700 μ.

6) Στα νοτιοανατολικά της ελληνικής ΑΟΖ, στο σημείο που συναντώνται οι ΑΟΖ Ελλάδας, Κύπρου και Αιγύπτου, υπάρχουν κοιτάσματα στα οποία ο βυθός δεν ξεπερνάει τα 2.700 μέτρα (π.χ. κοιλάδα Ηροδότου)!

7) Οι έρευνες της Ελλάδας για υδρογονάνθρακες γίνονται σε περιοχές με τις μικρότερες πιθανότητες να ευρεθούν (και παρ’ όλα αυτά ευρίσκονται). Είναι παράλογο να μην ερευνώνται περιοχές στις οποίες οι πιθανότητες να ευρεθούν τεράστια κοιτάσματα είναι μεγάλες και αντί για αυτές να ερευνώνται περιοχές οι οποίες μπορεί στο τέλος να δώσουν μικρά κοιτάσματα.

8) Οι καθυστερήσεις στην εξόρυξη υδρογονανθράκων είναι κατά της ανάπτυξης της χώρας και υπέρ των δανειστών.

9) Αν η Ελλάδα περιμένει το θέμα της ΑΟΖ να επιλυθεί μέσω Γερμανίας και Ε.Ε., δε θα μας μείνει σταγόνα από πετρέλαιο για ανάπτυξη, παρά μόνο για να ξεπληρώνονται οι δανειστές. Συνεπώς, πρέπει να υπάρξουν γενναίες πολιτικές αποφάσεις. Το παράδειγμα της Ουκρανίας δείχνει ότι η Ευρώπη δεν είναι Ευρώπη των λαών αλλά μια τραμπαρίφα, που έγινε για να υπάρχει μετάβαση σε ένα μόρφωμα χωρίς αρχές και που τελικά θα αυτοκτονήσει μετά από αλλεπάλληλες κρίσεις».

«Χάνουν λάδια» στο ΥΠΕΚΑ: Και άλλος χάρτης κοιτασμάτων από μετρήσεις MAD..!
«Ακολουθεί άλλος ένας χάρτης MAD, που δείχνει θέσεις κοιτασμάτων στην περιοχή νότια της Κρήτης, νότια του Καστελόριζου και νότια της Κύπρου. Παρατηρήστε ότι και αυτός ο χάρτης δείχνει ύπαρξη κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στις περιοχές που δείχνει και ο πιο ολοκληρωμένος χάρτης που αφορά όλη την Ελλάδα και τον οποίο σας παρουσίασα προηγουμένως δίπλα στο χάρτη που δείχνει τα βάθη της Μεσογείου. Ιεράπετρα, Γαύδος, κοιλάδα Ηροδότου, ωραία μέρη…! Παντού «βαθιά» είναι;».

Ο χάρτης με τα κοιτάσματα.

Ελλάδα και Κύπρος: Κοιτάσματα να φάνε και οι κότες…
«Δείτε μια ακόμη σεισμική μέτρηση από περιοχή εντός της ΑΟΖ της Κύπρου (στο ένθετο φαίνεται πού είναι η περιοχή αυτή). Παρατηρήστε τις θέσεις των μπλε γραμμών. Είναι τα σημεία που δείχνουν περιοχές με κοιτάσματα (μπλε ορθογώνια). Αν μου έδινε τις μετρήσεις της PGS το ΥΠΕΚΑ, στο οποίο υπέβαλα επίσημο αίτημα, θα σας έδειχνα και άλλα κοιτάσματα εκεί που αυτοί δεν περιμένουν να υπάρχουν ή δε θέλουν να λένε ότι υπάρχουν, με αποτέλεσμα τα δικαιώματα εξόρυξης σε κάποιες εταιρείες να πουληθούν μελλοντικά φτηνά (θα πληρωθούν άραγε δικαιώματα εξόρυξης στην Ελλάδα;). Αν υπάρχει δόλος δεν ξέρω. Αλλά η ιστορία δείχνει το χαρακτήρα του καθενός και αυτή δεν είναι με το μέρος του πολιτικού συστήματος και αυτών που κινούν τα νήματα στη χώρα.

Γιατί όμως η επιτροπή έρευνας επί των υδρογονανθράκων έλεγε αρχικά ότι η Ελλάδα δεν έχει κοιτάσματα; Το ξεχάσατε, ε; Δύο τινά υπάρχουν: Ή είναι άσχετοι ή τους λένε τι θα λένε. Άλλο λόγο δε βρίσκω», προσθέτει.

Το ΥΠΕΚΑ
«Ας δούμε μερικές περίεργες συμπεριφορές του ΥΠΕΚΑ μαζί με άλλες παρατηρήσεις:

1. Η επιλογή της εταιρείας PGS δεν είμαστε σίγουροι ότι είναι η καλύτερη, δεδομένου ότι η ποιότητα των δεδομένων της δεν είναι καλή.
– Οι θέσεις κοιτασμάτων σε χάρτες του 1980 είναι πολύ καλύτερες από αυτούς της επίδειξης από την PGS.
– Η PGS δεν έχει τη δυνατότητα χρήσης ηλεκτρομαγνητικών δεδομένων, που είναι νεότερη τεχνολογία.
-·Η αύξηση του έργου της PGS από 8.500 χιλιόμετρα στα 12.500 χιλιόμετρα λόγω ενδιαφέροντος από την «πετρελαϊκή βιομηχανία» αποτελεί ομολογία διαρροής πληροφοριών από το ΥΠΕΚΑ και θέτει υπό αμφισβήτηση την αξιολόγηση της επιτροπής διαχείρισης των υδρογονανθράκων του ΥΠΕΚΑ.
– Δεν έχει δικαιολογηθεί επαρκώς γιατί μόνο μία εταιρεία πρέπει να κάνει τις έρευνες.

2. Η πρόσκτηση των σεισμικών δεδομένων δεν έγινε μόνο από ένα πλοίο της PGS, αλλά από τρία, ενώ το χρονικό διάστημα στο οποίο ελήφθησαν και αναλύθηκαν οι μετρήσεις ήταν υπερβολικά μεγάλο. Πόσα άτομα άραγε στο ΥΠΕΚΑ γνωρίζουν να κάνουν αναλύσεις σεισμικών; Μήπως κανένα;
Χωρίς την πλήρη ανάλυση των σεισμικών και χωρίς τη χονδρική αναγνώριση του μεγέθους των κοιτασμάτων δεν μπορεί να γίνει χωρισμός της ελληνικής ΑΟΖ σε οικόπεδα.

3. H Ελλάδα έχει ανάγκη χρημάτων. Συνεπώς, η έρευνα για τους υδρογονάνθρακες πρέπει να προχωράει ταυτόχρονα σε όλη την ελληνική ΑΟΖ.
– Είναι αδιανόητο να γίνεται έρευνα από μία μόνο εταιρεία σε μια περιοχή και όχι από περισσότερες. Σχέσεις εμπιστοσύνης;
– Είναι αδιανόητο να μην έχει ξεκινήσει η έρευνα σε περισσότερες από μια περιοχές της ελληνικής ΑΟΖ και δη σε αυτές που αναμένεται από μετρήσεις MAD ότι υπάρχουν τα μεγαλύτερα κοιτάσματα.
-·Είναι αδιανόητο να μη δίνονται τα δεδομένα σε Έλληνες καθηγητές, όπως εγώ, για να τα αναλύσω, και ενώ ήδη τα έχω ζητήσει από το ΥΠΕΚΑ. Αυτό σημαίνει αδιαφάνεια και πολλά άλλα.
Δεν είναι λοιπόν μόνο ότι με μια εταιρεία το ΥΠΕΚΑ επιθυμεί να ερευνήσει όλη την ελληνική ΑΟΖ χωρίς προφανώς εξηγήσεις που να χρήζουν επιστημονικής και πολιτικής σοβαρότητας, αλλά τίθεται θέμα διαφάνειας και εγκυρότητας των μετρήσεων.

4. Ο χάρτης που έχει παρουσιαστεί στη σελίδα της εφημερίδας «Νέα Κρήτη» και που είχε παρουσιαστεί και σε εκπομπή της «ΚΡΗΤΗ ΤV» «Αντιθέσεις», από τους καθηγητές Νίκο Λυγερό και Αντώνη Φώσκολο, αποτελεί συλλογή δεδομένων, την οποία σίγουρα θα έπρεπε να γνωρίζει η PGS, όπως και το ΥΠΕΚΑ. Είναι γνωστό, άλλωστε, ότι σεισμικά δεδομένα των περιοχών αυτών που επιδεικνύονται στο χάρτη υπάρχουν σε βιβλία και δημοσιεύσεις πριν ξεκινήσει η PGS τις μετρήσεις της.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι ότι η PGS φαίνεται να μην έχει ερευνήσει το σημείο «13» του χάρτη, μια περιοχή με τεράστια κοιτάσματα πετρελαίων, τα οποία μάλιστα είναι γνωστά από το 1980, αλλά και αργότερα!.. Το ΥΠΕΚΑ γιατί δεν της το ζήτησε; Ήταν βαθιά τα «διεθνή ύδατα» στο σημείο «13»;

Ένας συνδυασμένος χάρτης προηγούμενων και νέων μετρήσεων, που έχουν γίνει στην περιοχή του Ιονίου, της Πελοποννήσου και της Κρήτης, αποτελεί πράγματι ένα στοιχείο που θα έπρεπε η PGS να έχει παραδώσει στο ΥΠΕΚΑ και να αποτελεί μέρος του φακέλου των μετρήσεων και των αναλύσεών της, αν είναι μια εταιρεία που σέβεται τον προϊστάμενό της, το ελληνικό κράτος, και που γνωρίζει να κάνει ολοκληρωμένες και αυτοσυνεπείς μελέτες.

Με την έννοια αυτή, ο χάρτης αυτός δεν πρέπει να θεωρείται μόνο ως επίσημο, αλλά και ως επιβεβλημένο στοιχείο που η PGS θα έπρεπε να έχει παραδώσει στο ΥΠΕΚΑ. Τον παρέδωσε ή το έκαναν άλλοι;.. Κάθε πόσους μήνες συναντιόντουσαν στο ΥΠΕΚΑ με την PGS;

Το δημοσίευμα της εφημερίδας «Νέα Κρήτη» έχει δίκιο να ισχυρίζεται ότι το ΥΠΕΚΑ δεν ασχολείται με σημαντικά κοιτάσματα. Η πρακτική που ακολουθεί το ΥΠΕΚΑ δείχνει μια τάση να «εξαφανίζει περιοχές».

Στο χάρτη του 1980 φαίνεται ότι στην περιοχή του σημείου «13» υπάρχει πολύ φυσικό αέριο και είναι προφανές το σημείο στο οποίο μπορεί να γίνει και η εξόρυξη!

5. Η Ελλάδα είναι γνωστό ότι έχει υδρογονάνθρακες, ίσως και από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα. Η έρευνα των υδρογονανθράκων αφορά κυρίως την εφαρμοσμένη έρευνα. Συνεπώς ό,τι λέγεται στα συνέδρια δε θα πρέπει να αποτελεί αξίωμα το οποίο ένα κράτος θα πρέπει να ακολουθεί. Οι εταιρείες δουλεύουν με άλλο τρόπο και στα συνέδρια πηγαίνουν περισσότερο για να δημιουργήσουν επαφές, να συναντήσουν υπουργούς… και άλλα «φυτά» της ελληνικής κοινωνίας.

Η περιοχή νότια της Κρήτης δεν είναι τόσο παρθένα όσο θέλει πολλές φορές να την παρουσιάζει το ΥΠΕΚΑ, για κάποιους λόγους που δεν είναι αντιληπτοί. Μετρήσεις σαν αυτές στις οποίες αναφέρεται το ΥΠΕΚΑ έχουν ξαναγίνει ακόμη και πριν από 33 χρόνια. Ακόμη και οι θέσεις στις οποίες μπορούν να μπουν τρυπάνια είναι γνωστές από τότε.

Η περί παρθενίας άποψη του ΥΠΕΚΑ για την περιοχή νότια της Κρήτης, όπως και βορειοανατολικά, την οποία φαίνεται ότι επιθυμεί να αγνοεί με πολλή επιμονή, δημιουργεί εύλογες υποψίες που αφορούν τους λόγους της μυστικότητας των ερευνών και την ποιότητα της διαχείρισης του θέματος. Δείχνει ανυπαρξία, όχι μόνο εμπειρίας και γνώσης, αλλά και σαφή έλλειψη πολιτικής βούλησης και συνταγματικών «παραλείψεων», που θα μπορούσε να αποδοθεί σε παρεμβολές τρίτων.

Προφανώς, στο ΥΠΕΚΑ υπάρχει μειωμένη γεωστρατηγική αντίληψη και ανικανότητα κατανόησης των περιοχών προς τις οποίες προχωρά η σύγχρονη τεχνολογία, όπως το «Deep Sea Drilling». Αυτό αποδίδεται στην έλλειψη τεχνολογικής εμπειρίας. Δεν είναι μόνο η Λεκάνη του Ηροδότου, αλλά και πολλές άλλες περιοχές στην ελληνική ΑΟΖ που θα έπρεπε να διερευνηθούν και στις οποίες οι μετρήσεις MAD δείχνουν πολύ μεγάλες πιθανότητες να υπάρχουν υδρογονάνθρακες. Δυστυχώς, το ΥΠΕΚΑ δε διαθέτει το ύψος ή τη θέληση να τις δει. Κάποιος λόγος θα υπάρχει», κατέληξε ο καθηγητής.

Του Γιώργου Σαχίνη


  Scholeio.com  

Δ. Νανόπουλος, Μια διαδρομή... Απ' του Ζωγράφου στο CERN

 

Πάθος με τον κινηματογράφο, διαβάζει Ρέιμοντ Τσάντλερ, δηλώνει οπαδός του Παναθηναϊκού, 
Αλλά και... διαπρεπής φυσικός παγκοσμίου κύρους και πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών για το 2015. Αναμφίβολα, δεν είναι ένας συνηθισμένος επιστήμονας.

γράφει ο Μάρκος Καρασαρίνης

Δημήτρης Νανόπουλος.

Όταν ήταν παιδί, έπαιζε μπάλα με τους συνομηλίκους του δίπλα στο νεκροταφείο του Ζωγράφου. Ενίοτε, αυτός και η παρέα του παρίσταναν τους τεθλιμμένους και αναμειγνύονταν με τους συγγενείς για να φάνε κόλλυβα σε μνημόσυνα.
Πέρα από το σπαρταριστό του επεισοδίου που δείχνει τη διαχρονική παιδική ευρηματικότητα στην επινόηση της σκανδαλιάς, η αποστροφή του μεγάλου έλληνα φυσικού Δημήτρη Νανόπουλου για την αθηναϊκή γειτονιά όπου μεγάλωσε αποτυπώνει και την πραγματικότητα της Ελλάδας στα τέλη της δύσκολης δεκαετίας του '50.
Αντί για αθλητικές εγκαταστάσεις, αλάνες, αντί για σνακ σε περίπτερα, κόλλυβα, αντί για την αφθονία της μεταπολεμικής Ευρώπης, τα ισχνά μέσα μιας χώρας-απογόνου δέκα ετών πολέμου, Κατοχής και Εμφυλίου.

Η ιστορία της ζωής του Νανόπουλου εφάπτεται στην ιστορία της γενιάς των γονέων αρκετών από εμάς - της γενιάς που ενηλικιώθηκε.. σε ένα κράτος που πάσχιζε να ορθοποδήσει, της γενιάς που πολιτικά βίωσε τα προδικτατορικά χρόνια και τη Χούντα των Συνταγματαρχών, την τελευταία ταραγμένη περίοδο πριν από την κρίση και το Μνημόνιο.
Δεν ήταν πολλοί όσοι έκαναν το άλμα στο εξωτερικό, όπως εκείνος: ήταν ένα διάβημα που χρειαζόταν «ενθουσιασμό, τρέλα και όρεξη για πολύ σκληρή δουλειά» θα πει - και επίσης τόλμη οικονομική, πίστη στον εαυτό του και αυτοκυριαρχία μπροστά στον ίλιγγο ενός κόσμου πολύ μεγαλύτερου από τον τόπο καταγωγής του.

Κυριολεκτικά και μεταφορικά, μια και ο Νανόπουλος θα ανοιγόταν στα μυστήρια της κοσμολογίας και της φυσικής υψηλής ενέργειας, των τομέων της φυσικής που αναζητούν τη συγγένεια του άπειρου με τις υποδιαιρέσεις του μηδενός, του διαστελλόμενου σύμπαντος με το μήκος του Πλανκ.
Η συνεισφορά του στην κατανόηση των θεμελιωδών αρχών του χώρου και του χρόνου μετριέται σε θέσεις (όπως η έδρα Μίτσελ/Χιπ που κατέχει στο Πανεπιστήμιο Τέξας A&M από το 1992), διακρίσεις (όπως το βραβείο Ενρίκο Φέρμι που του απονεμήθηκε το 2009 από την Ιταλική Εταιρεία Φυσικής), τίτλους (όπως αυτός του προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών που φέρει από την 1η Ιανουαρίου 2015).

Στο εκεί γραφείο του, όπου η λιτή και αυστηρή αντίληψη του 19ου αιώνα για τον χώρο της πνευματικής εργασίας επιβιώνει στις αρχές του 21ου, συναντιόμαστε για μια συζήτηση που είναι ταυτόχρονα αναδρομή στον βίο του, απόπειρα να μετατραπούν οι εξισώσεις σε λόγια, αναστοχασμός για το πεπρωμένο του επιστήμονα, διερώτηση για τους πολίτες και την πολιτική.

Πώς «κατασκευάζεται» ένας Δημήτρης Νανόπουλος; Πώς, δηλαδή, ένας μέσος μαθητής που κατά δήλωσή του ενδιαφερόταν εξίσου για το ποδόσφαιρο και τα μαθήματα βρίσκει την κλίση του σε μια επιστήμη και καταλήγει παγκοσμίως αναγνωρισμένος θεωρητικός φυσικός με περίπου 600 δημοσιευμένα επιστημονικά άρθρα στο ενεργητικό του, 13 βιβλία και σχεδόν 36.000 παραπομπές άλλων επιστημόνων στο σύνολο του έργου του;

Γυρίζει ένας νοητικός διακόπτης ξαφνικά ή ωριμάζει κάτι σταδιακά μέσα του; 

«Δεν ξέρω αν πρόκειται για διακόπτη, αλλά εκεί γύρω στην Α΄ Λυκείου έκανα μια στροφή - "από Παύλο σε Σαούλ"» λέει ο ίδιος. «Διάβασα ένα βιβλίο φυσικής που μου είχε πάρει ο πατέρας μου και αυτό άλλαξε την τροχιά μου. Από εκεί και πέρα, είχα βρει ένα είδος εσωτερικού δρόμου.
Έγινα λοιπόν καλός μαθητής στη φυσική και τα μαθηματικά - τα υπόλοιπα δεν τα έκανα με την καρδιά μου. Σιγά σιγά ανακάλυψα την έρευνα, πήγα στο πανεπιστήμιο, μπήκα σε μια πορεία, που τη χαρακτηρίζουν όμως ένας ενθουσιασμός και μια "τρέλα". Πιστεύω ότι οι "τρελοί" πάνε τον κόσμο μπροστά, οι άλλοι απλώς συμμετέχουν. Μου αρέσει η τρέλα η δημιουργική, που κάποιες φορές θα σε αναγκάσει να έρθεις σε αντίθεση με το περιβάλλον σου, να σπάσεις αβγά - για να φτιάξεις ομελέτα».

Τον κυνηγά στη νεότητά του η πολιτική συγκυρία. Λίγους μήνες μετά την εισαγωγή του στο πανεπιστήμιο, το 1966, έρχεται η Δικτατορία των Συνταγματαρχών.

Ολοκληρώνοντας τις σπουδές του, ετοιμάζεται για το μεταπτυχιακό άλμα προς το εξωτερικό και το πραγματοποιεί το 1971 σε μια συμβολική στιγμή.

«Φεύγω από την Ελλάδα την ημέρα που κηδεύεται ο Σεφέρης, και επειδή δεν έχω λεφτά και φεύγω με το τρένο, λες και είναι ταινία του Ξανθόπουλου, δεν έχω τη δυνατότητα να αλλάξω εισιτήρια για να παραβρεθώ».

Ακολουθεί μια μεγάλη διαδρομή, πρώτα στο Πανεπιστήμιο του Σάσεξ, όπου γίνεται για δύο χρόνια ένα είδος μοναχού της επιστήμης και ανακηρύσσεται διδάκτορας σε χρόνο-ρεκόρ το 1973, έπειτα σε τροχιές ένθεν κακείθεν του Ατλαντικού. 

«CERN, École Normale Supérieure, CERN ξανά και το Πανεπιστήμιο A&M του Τέξας στο τέλος. Ενθουσιασμός, τρέλα και πολλή δουλειά - ο ιδρώτας και η έμπνευση στην αναλογία που έδινε ο Αϊνστάιν, 99% προς 1%. Για τη δουλειά, ειδικά, "η απόδειξη είναι στην πουτίγκα", που λένε και οι Άγγλοι. Από το 1971 ως το 1986 είναι μια πολύ πολύ γόνιμη δεκαπενταετία. Και κάποια από αυτά τα χρόνια τα θεωρώ μέσα μου τα καλύτερα της καριέρας μου - τα δικά μου annus mirabilis, όπως ήταν το 1905 για τον Αϊνστάιν».

Η γόνιμη δεκαπενταετία παράγει ούτε λίγο ούτε πολύ μια «μεγάλη ενοποιημένη θεωρία», λυδία λίθο των φυσικών, από τον Αϊνστάιν ως τον Χόκινγκ. Στην παράδοση των διόλου πληκτικών ονομάτων της σύγχρονης φυσικής βαφτίζεται «flipped SU(5)». 

«Και το όνομα είναι "τρελό" και το ίδιο το μοντέλο είναι "τρελό", με την έννοια που σας έλεγα πριν. Έχουμε λοιπόν στη φύση τέσσερις βασικές δυνάμεις: ηλεκτρομαγνητικές, ασθενείς πυρηνικές, ισχυρές πυρηνικές και βαρυτικές. Οι ασθενείς και οι ηλεκτρομαγνητικές είναι μορφή ίδιας δύναμης, της ηλεκτρασθενούς.
Το μποζόνιο του Χιγκς είναι το κερασάκι στην τούρτα αυτής της διευθέτησης. Από τα τέλη της δεκαετίας του '70 ψάχνουμε τις μεγάλες ενοποιητικές θεωρίες, τις "Grand Unification Theories", τις GUTs, όπως τις βάφτισα. Θεωρίες που επιχειρούν να συνδυάσουν ηλεκτρομαγνητικές, ασθενείς και ισχυρές πυρηνικές αλληλεπιδράσεις. Αυτό δημιουργεί ένα είδος συμμετρίας που ονομάζεται SU(5) - χονδρικά, ας πούμε ότι είναι σαν να έχεις πέντε αντικείμενα τα οποία μπορείς να αλλάζεις μεταξύ τους χωρίς να καταλαβαίνεις διαφορά.

Μεγάλη έμπνευση. Παρουσιάζονταν όμως ορισμένα προβλήματα, οπότε αν αυτός ήταν ο κεντρικός δρόμος, εγώ και οι συνάδελφοι με τους οποίους διατυπώσαμε τη θεωρία βρήκαμε ένα δρομάκι που μας οδηγούσε σε κάτι πολύ κοντινό, το οποίο ονομάσαμε "flipped SU(5)". Αυτά στις αρχές της δεκαετίας του '80. Το 1984 εμφανίστηκε η θεωρία των υπερχορδών, της οποίας η δική μας αποδείχθηκε βασικό συστατικό».

Η γενιά του Δημήτρη Νανόπουλου αναμένει τη δικαίωση ή τη διάψευσή της από τον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων στο CERN. Η ανακάλυψη του σωματιδίου του Χιγκς έβαλε τις πειραματικές βάσεις για τη δικαίωσή της. Αν όμως το Χιγκς δεν εμφανιζόταν; 

«Αν δεν βρίσκαμε το μποζόνιο του Χιγκς, θα τινάζονταν στον αέρα τα πάντα - θα λέγαμε, όπως ο Σεφέρης, "πήραμε τη ζωή μας λάθος". Και θα ξαναρχίζαμε από την αρχή λοιπόν.

Σεβαστό και θεμιτό, να όμως που υπάρχει το Χιγκς. Κι εγώ, μπορείτε να δείτε παλιές μου συνεντεύξεις, παλιές δεκαετιών, όχι πρόσφατες, έλεγα ότι, αν δεν υπάρχει, θα τα παρατήσω όλα και θα γίνω ψαράς. Ήμουν βέβαιος, και η βεβαιότητα είναι κάτι βαρύ για έναν επιστήμονα».
Όσο βαριά είναι ίσως η ερμηνεία των συνεπειών της σύγχρονης φυσικής για τον μέσο άνθρωπο; «Υπάρχει μεγάλη εσωτερική ομορφιά στη σύνθεση και τις συνέπειές της» λέει ο Νανόπουλος. 

«Και στις εξισώσεις, και στους αριθμούς, αλλά και στο γεγονός ότι απαντάει σε προαιώνια ανθρώπινα ερωτήματα. Έχουμε φτάσει σήμερα στο σημείο να εξηγούμε γιατί υπάρχουν οι φυσικοί νόμοι, και η εξήγηση είναι πολύ απλή.
Οι συνέπειες της θεωρίας των υπερχορδών θέλουν το σύμπαν μας να έχει όχι τέσσερις, αλλά δέκα διαστάσεις. Οι πέραν των τεσσάρων "διπλώνουν" στον κβαντικό χώρο, υπάρχουν συγκεκριμένοι τρόποι "διπλώματος" και ο τρόπος με τον οποίο διπλώνουν οι έξτρα διαστάσεις μας καθορίζει τους φυσικούς νόμους σε ένα δεδομένο σύμπαν. Είναι ένα τρομακτικό επίτευγμα της γενιάς μας, το οποίο, πιστεύω, αν γίνει συνείδηση στο ευρύ κοινό θα έχει τεράστιες συνέπειες. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Διαφωτισμός, τον οποίο κάποιοι στην Ελλάδα και αλλού κατηγορούν ακόμη, είναι αποτέλεσμα Νεύτωνα, Κοπέρνικου, Γαλιλαίου. Ο Βολταίρος, ο Ντιντερό, προχώρησαν βασισμένοι στη νεωτερική ιδέα ότι ο κόσμος έχει μια φυσική ερμηνεία».

Καθώς ο ίδιος θέλγεται από το σινεμά («προσωπικά, έχω τρέλα με τον κινηματογράφο, αν μπορούσα θα είχα γίνει σκηνοθέτης»), θα εκτιμά την εφετινή μεταφορά στη μεγάλη οθόνη της ζωής δύο κορυφαίων επιστημονικών μορφών του 20ού αιώνα - του Αλαν Τιούρινγκ στο «Παιχνίδι της μίμησης» και του Στίβεν Χόκινγκ στη «Θεωρία των πάντων». 

«Είναι εξαιρετική ιδέα και χαίρομαι πολύ που βλέπω ότι και οι δύο ηθοποιοί που τους υποδύονται είναι υποψήφιοι για βραβεία. Η ιστορία του Χόκινγκ δείχνει πόσο σκληρός ήταν ο αγώνας του, λόγω εξωτερικών συνθηκών, αλλά επίσης δείχνει και την ανταμοιβή, πού σε πάει αυτός ο αγώνας.
Ο Τιούρινγκ, τεράστιος επιστήμονας - και να έχει τέτοιο τέλος. Πολύ καλύτερο να βλέπεις τέτοιες βιογραφίες στην οθόνη παρά να ασχολείσαι με το αν ο Ρονάλντο χώρισε με την Ιρίνα Σάικ». Ως δυνητικός σκηνοθέτης, βέβαια, ο ίδιος θα αναδείκνυε τον αμερικανό νομπελίστα Ρίτσαρντ Φάινμαν. «Ξέρετε, οι άνθρωποι των θετικών επιστημών είμαστε βαρετοί. Πιο βαρετοί πιστεύω οι μαθηματικοί, μετά οι θεωρητικοί φυσικοί, οι πειραματικοί φυσικοί και πάει λέγοντας - όσο περισσότερο το αντικείμενο κάποιου έχει να κάνει με τη ζωή, τόσο λιγότερο βαρετός είναι. Ο Φάινμαν όμως είναι εξαίρεση ανάμεσα στους φυσικούς - καταπληκτικός φυσικός και πολύ ωραίος τύπος: και εξαίρετος εκλαϊκευτής και έπαιζε μπόνγκος σε κλαμπ του Μπέβερλι Χιλς...».

Όντας μέλος της Ακαδημίας Αθηνών από το 1997, εκλέχθηκε πρόεδρός της για το 2015, θεωρεί όμως ότι το προσωπικό του στίγμα δεν θα έχει να κάνει τόσο με την επιστήμη. 

«Η Ακαδημία διαθέτει κέντρα που κάνουν πάρα πολλή δουλειά.
Την τελευταία εικοσαετία ανοίχθηκε συνειδητά σε νεότερους ανθρώπους και διαφορετικές κατευθύνσεις, προκειμένου να καλυφθούν νέοι χώροι και νέα αντικείμενα με αξιοσύνη και αξιοκρατία.
Προσωπικά, θα προσπαθήσω ως πρόεδρος όχι τόσο να κατευθύνω τα ερευνητικά κέντρα, δεν έχουν ανάγκη τη δική μου παρουσία για να εργαστούν με επιτυχία, όσο να κάνω χάπενινγκ, να ανοίξω τους κήπους πίσω, να φέρω σχολεία, να ανοίξω την ανατολική αίθουσα σε προσωπικότητες εκτός Ακαδημίας, να δείξουμε ότι η Ακαδημία είναι ένας ανοιχτός, ζων οργανισμός». Στοίχημα ανοιχτό σε μια κοινωνία όπου «η πανεπιστημιακή κοινότητα έχει απόσταση από το κοινό, κάτι που μου κάνει εντύπωση.
Για παράδειγμα, στο εξωτερικό, όταν υπάρξει κάποια ανακάλυψη με πρακτικές εφαρμογές το σύστημα είναι έτοιμο: πατέντες, ποσοστά, πόσα δικαιούται το πανεπιστήμιο, πόσα εσύ. Στην Ελλάδα μαθαίνω ότι αν ένας ερευνητής σε ανάλογη περίπτωση επιχειρούσε παλιότερα να συνεννοηθεί με έναν φαρμακοβιομήχανο, ας πούμε, στιγματιζόταν ως εχθρός του λαού!
Ευτυχώς, τα τελευταία χρόνια η νοοτροπία αλλάζει. Τέτοιου είδους "απαγορευτικές αρχές" είναι εκ του πονηρού για μένα. Η αντίδραση στα ιδιωτικά πανεπιστήμια είναι ένα χαρακτηριστικό ζήτημα - προσέξτε, όμως, και το τονίζω, όταν λέμε ιδιωτικά πανεπιστήμια δεν εννοούμε τα μαγαζάκια των κεντρικών ή ημικεντρικών οδών, εννοούμε μεγάλα ιδρύματα με μεγάλα ονόματα.
Έχω ξαναπεί ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να είναι ένα "πνευματικό Μονακό". Εδώ είναι οι θεμελιώδεις τόποι της αρχαιότητας, εδώ θα έπρεπε λοιπόν να βρίσκονται οι επιταχυντές, το CERN της αρχαιολογίας. Δείτε το τεράστιο διεθνές ενδιαφέρον για την Αμφίπολη.
Γιατί να μην το έχουμε εκμεταλλευθεί; Γιατί να μην έχουν οι μεγάλες αρχαιολογικές σχολές των ξένων πανεπιστημίων τα παραρτήματά τους, να έρχονται οι φοιτητές εδώ, να ωφελούνται οι τοπικές κοινωνίες; Για τα ιδεολογήματα ορισμένων της άκρας Αριστεράς και της άκρας Δεξιάς; Για κάποιους που φοβούνται να μη χαλάσουμε ως Ελληνες; Το να είμαστε αποκομμένοι από τον κόσμο μάς χαλάει!».

Πολιτικά, πάντως, δεν είμαστε αποκομμένοι από τον κόσμο - το αντίθετο. Τα χρόνια της κρίσης μάς ενσωμάτωσαν βίαια στις παγκόσμιες οικονομικές εξελίξεις, οι εκλογές και η νίκη του ΣΥΡΙΖΑ προσέλκυσαν πανευρωπαϊκό ενδιαφέρον. Ως μη ειδικός στα πολιτικά φαινόμενα, ως απλός πολίτης που δεν δαιμονοποιεί τη Μεταπολίτευση («σίγουρα η Μεταπολίτευση έπαιξε θετικό και ουσιαστικό ρόλο, σήμερα όμως χρειάζεται να κλείσει αυτός ο κύκλος»), ο Δημήτρης Νανόπουλος σκέφτεται τον εξορθολογισμό των θεσμών. 

«Η κρίση του 2007-2008, η παγκόσμια κρίση, ήρθε στην Ελλάδα από το εξωτερικό, αν και η τότε κυβέρνηση, η κυβέρνηση του 2009 πιστεύω, όπως και πολλοί άλλοι, ότι έκανε πολύ κακή διαχείριση.
Έπειτα όμως περάσαμε πέντε χρόνια προσπαθειών και εκεί που πήγαμε να ορθοποδήσουμε, ρισκάρουμε να τα φέρουμε τούμπα. Κι αυτό το λέω χωρίς πρόθεση να θεωρηθεί πως ευνοώ τον έναν ή κατηγορώ τον άλλον. Ο ΣΥΡΙΖΑ, νομίζω, θα ερχόταν στην εξουσία έτσι και αλλιώς.
Έπραξε όπως έπραξε στην προεδρική εκλογή από τη στιγμή που είχε τη δυνατότητα και πίστευε ότι η πορεία της χώρας ήταν λανθασμένη. Δεν είμαι πολιτικός ή συνταγματολόγος, δεν έχω ειδική μόρφωση, είναι προσωπική μου γνώμη ότι είναι λάθος να εξαρτάται μια δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση, που έχει την πλειοψηφία στη Βουλή, από την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας.
Ίσως πρέπει να αλλάξει αυτό, ίσως ο πρόεδρος πρέπει να εκλέγεται από τον λαό, ώστε να δοθεί και μια ασφαλιστική δικλίδα προκειμένου το πολιτικό σύστημα να μην αναπαράγεται, να μην εμπλέκεται σε διαπλοκές.
Εγώ θα ήθελα να δω πια και καινούργια πολιτικά πρόσωπα και καινούργιες πολιτικές δυνάμεις. Όχι ανθρώπους που τους έφτιαξαν οι καταστάσεις, ανθρώπους που εκφράζουν την απογοήτευση της κοινωνίας από τους προηγούμενους, αλλά νέες δυνάμεις, νέους ηγέτες, χωρίς ιδεολογήματα και ιδεοληψίες».

Μία από τις πρώτες μνείες που θα συναντήσει κανείς αναζητώντας το όνομα του Δημήτρη Νανόπουλου στο Διαδίκτυο προέρχεται από το Facebook, όπου κάποιος έχει δημιουργήσει μια σελίδα με τίτλο «Δημήτριος Νανόπουλος πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας 2015-2020».
Αν στην επερχόμενη προεδρική εκλογή τού προτεινόταν το αξίωμα στο πλαίσιο μιας μη κομματικής υποψηφιότητας, προερχόμενης από την πνευματική ηγεσία, όπως έχει συμβεί στο παρελθόν σε άλλες χώρες, θα δεχόταν να εγκαταλείψει τη φυσική; 

«Δεν με προσέγγισε ποτέ κανείς, να το ξεκαθαρίσω. Ξέρω ότι γράφτηκε, ξέρω ότι συζητήθηκε, αλλά ποτέ δεν μου απευθύνθηκε κάποιος.
Εν αντιθέσει με άλλες θέσεις, θα τη σκεφτόμουν πάρα πολύ σοβαρά. Πέραν της εξαιρετικής τιμής, είναι μια θέση από την οποία μπορεί να προσφέρει κανείς, ειδικά στα πολωμένα χρόνια που ζήσαμε. Γιατί ένας πρόεδρος προερχόμενος από την πνευματική ηγεσία θα μπορούσε να δείξει στον ελληνικό λαό ότι όσοι τον επέλεξαν είναι διατεθειμένοι να σκεφτούν διαφορετικά, εκτός του δικού τους συστήματος.
Η απάντησή μου, λοιπόν, είναι ότι δεν θα έλεγα a priori "όχι" και υπάρχει και πιθανότητα να έλεγα "ναι". Έχοντας μιλήσει όμως με τους παλιούς προέδρους πρώτα και ξεκαθαρίσει εκ των προτέρων ότι δεν θα είμαι κάποιος που θα του λένε "σήκω" και θα σηκώνεται. Και θα είχα την κρυφή ελπίδα ότι θα συνέχιζα τη φυσική, είναι μια ιδιότητα που δεν θα μου πάρει ποτέ κανείς. Διαφορετικά, θα πάθαινα κατάθλιψη και δεν θα σωζόμουν ούτε με τα πιο βαριά χαπάκια».

Λίγο πρόεδρος και λίγο φυσικός, λοιπόν; 

«Ναι, ας το αφήσουμε έτσι, στο "λίγο-λίγο"».

πηγή

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 15 Φεβρουαρίου 2015

  Scholeio.com 

Κριμιζής, Ο Εποικισμός στον Άρη... και Το Δημοψήφισμα

 

Ένα ταξίδι στον Πλούτωνα και ένα βραβείο του Μουσείου Αεροπορίας και Διαστήματος των ΗΠΑ, το περίφημο ''Βραβείο Συνολικής Προσφοράς'', στον Σταμάτη Κριμιζή.

«Δεν θα υπήρχε New Horizons χωρίς τον Κριμιζή» 

είπε ο επικεφαλής της αποστολής Αλαν Στερν.

Την Τρίτη, 14 Ιουλίου, το μικρό διαστημόπλοιο New Horizons θα περάσει στην ιστορία ως το πρώτο διαστημόπλοιο που έφτασε στο κοντινότερο σημείο της επιφάνειας του Πλούτωνα και θα μεταδώσει στη Γη πολύτιμα δεδομένα για τον πιο απομακρυσμένο πλανήτη.
Την ίδια ημέρα, ο διακεκριμένος Χιώτης επιστήμονας Σταμάτης Κριμιζής θα γίνει ο πρώτος επιστήμονας που θα έχει «ταξιδέψει» και στους εννέα πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος.

Ο διακεκριμένος αστροφυσικός της NASA Σταμάτης («Τομ») Κριμιζής, ο «νονός» του παρθενικού στην Ιστορία περάσματος από τον Πλούτωνα (στις 14 Ιουλίου 2015) αλλά και ο μοναδικός επιστήμονας που επισκέφθηκε (μέσα από τα όργανα και τα διαστημικά οχήματα που κατασκεύασε) και τους εννέα πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος. Αποστέλλει έγχρωμες φωτογραφίες (στις αποχρώσεις του καφέ και του κόκκινου) από τον Πλούτωνα.

Αισίως στα 77 του συνέδεσε το όνομά του με τα πιο σημαντικά προγράμματα της NASA (όπως οι θρυλικές αποστολές των Voyager 1 και 2), προ μηνών τού απονεμήθηκε μια διάκριση που έχουν λάβει οι πιο μεγάλοι αμερικανοί ήρωες του Διαστήματος όπως οι Νιλ Αρμστρονγκ, Τζον Γκλεν κ.ο.κ.
Το ''Βραβείο Συνολικής Προσφοράς'' από το Εθνικό Μουσείο Αεροπορίας και Διαστήματος των ΗΠΑ.

Μιλάει για το δικό του πολυτάραχο ταξίδι από τον Βροντάδο της Χίου στην άβυσσο του αεροδιαστήματος. Εξηγεί γιατί ποσώς ζηλεύει τους αστροναύτες, γιατί ο Κόκκινος Πλανήτης συνεχίζει να γοητεύει τους γήινους, αλλά και το ενδεχόμενο να σκοντάψουμε σε έναν εξωγήινο πολιτισμό.

Έπειτα από μισό αιώνα διαγαλαξιακών περιπετειών, ο επικεφαλής από το 1991 των διαστημικών προγραμμάτων στο Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς στο Μέριλαντ των ΗΠΑ ετοιμάζεται ήδη για την επόμενη αποστολή του. Είναι η προγραμματισμένη για την 31η Ιουλίου 2018 εκτόξευση του Solar Probe Plus: «Αγωνίζομαι γι' αυτό τα τελευταία σαράντα χρόνια. Αν με ρωτούσατε ποιο κομμάτι του Σύμπαντος θα ήθελα να ατενίσω, θα σας έλεγα δίχως σκέψη τον Ηλιο».

Κύριε καθηγητά, πώς βιώνετε στα 77 σας χρόνια το ιστορικό ταξίδι του New Horizons στον Πλούτωνα; Διαφέρει από τους επιστημονικούς θριάμβους της νιότης σας;

Σ.Κ. «Εχει ομολογουμένως άλλη γεύση δεδομένου ότι βρισκόμαστε στην εποχή των social media και το ενδιαφέρον του κόσμου είναι πρωτόγνωρο. Στην ιστοσελίδα της NASA είχαμε 5 δισ. "χτυπήματα". Εδώ στο Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς αναγκαστήκαμε να μεταφέρουμε την ιστοσελίδα έξω από το campus για να μην καταρρεύσει το σύστημα. Αρκεί να σας πω ότι στις 14 Ιουλίου 2015 είχαμε 250 εκατ. "χτυπήματα"! Να δείτε πόσα νέα παιδιά ήρθαν εδώ στο εργαστήριό μας! Οι αποστολές των Voyager 1 και 2 (1977), στις οποίες ήμουν επικεφαλής ερευνητής, δεν είχαν επ' ουδενί λόγω τέτοια προβολή και απήχηση».

Η αποστολή του New Horizons πέρασε διά πυρός και σιδήρου. Η κυβέρνηση Μπους παρ' ολίγον να την «παγώσει», ενώ και πρόσφατα, ύστερα από εννιάμισι ανέφελα χρόνια ταξιδιού, βιώσατε τον φόβο της ολικής κατάρρευσης, εξαιτίας μιας βλάβης στο διαστημικό σκάφος. Πώς είναι να αναμετριέσαι διαρκώς με αχαρτογράφητα νερά;

«Να σας θυμίσω μόνο ότι για εμένα προσωπικά αυτό το πολυτάραχο "ταξίδι" ξεκίνησε το 1965 με τον Αρη. Υπήρχαν βέβαια εδώ επιπλέον προβλήματα, καθότι ακόμη και η NASA δεν ήταν για πολλά χρόνια ώριμη για τον Πλούτωνα. Θα ήταν η πιο μακρινή αποστολή που είχε γίνει ποτέ και σχεδόν οι περισσότεροι ήταν πεπεισμένοι ότι θα αποτύχουμε.
Θυμάμαι, στις 19 Ιανουαρίου 2006, όταν βρέθηκα στο Ακρωτήριο Κανάβεραλ για την εκτόξευση του New Horizons, ο τότε διευθυντής των διαστημικών προγραμμάτων της NASA, Εντουαρντ Γουάιλερ, αναφώνησε: "Δεν το πιστεύω ότι τα καταφέρατε!".
Σε κάθε "ταξίδι" ζεις με την αγωνία μέχρι το τελευταίο λεπτό, όπως π.χ. με τη βλάβη της 4ης Ιουλίου στο New Horizons. Έμεινε ξαφνικά βουβό και κληθήκαμε μέσα σε μιάμιση ώρα να επαναφέρουμε ένα διαστημόπλοιο στην κανονική του ρουτίνα. Πέρα από το επιστημονικό και ψυχικό σθένος που καλείσαι να επιδείξεις, χρειάζεται να έχεις "περάσει" σε όλα τα μέλη της ομάδας σου, που μένουν συχνά μερόνυχτα ξάγρυπνα στο Κέντρο Ελέγχου, ότι φέρουν εις πέρας μια ξεχωριστή αποστολή, ότι δημιουργούν Ιστορία».

Τα αποτελέσματα του ελληνικού δημοψηφίσματος σας βρήκαν και εσάς στο Κέντρο Ελέγχου. Πώς είναι, αλήθεια, να περιδινείσαι θριαμβευτής στο Διάστημα όταν η χώρα σου περιδινείται στο χάος;

«Δύσκολα, οφείλω να ομολογήσω. Το μυαλό μου έτρεχε διαρκώς στη χώρα που αγαπώ. Οι συνεργάτες μου στη NASA δεν σταματούσαν να με ρωτούν πώς ερμηνεύω τις εξελίξεις. Ήταν δύσκολο να το αποφύγω, τη στιγμή που η Ελλάδα ήταν συνεχώς πρώτο θέμα στα διεθνή μέσα. Έχουμε γίνει ρεζίλι σε όλον τον κόσμο για ανοησίες, κομπασμούς, πράγματα αδιανόητα στις άλλες χώρες... Αλλά όταν αντικρίζεις την πρώτη εικόνα από έναν κόσμο που ήταν για την ανθρωπότητα μια κουκκίδα φωτός, τα ξεχνάς όλα για λίγο. Αρχίζεις να διακρίνεις τις λεπτομέρειες, τον φλοιό του πλανήτη, τα χρώματα, τους παγετώνες, βιώνεις μια πρωτόγνωρη συναισθηματική διέγερση, αυτή υποθέτω που βίωσε ο Κολόμβος όταν αντίκρισε τις ακτές του Νέου Κόσμου. Είναι σαν να είσαι επάνω στο διαστημόπλοιο και με μάτια ανοιχτά διάπλατα να καταγράφεις έναν νέο κόσμο που αποκαλύπτεται».

Τους αστροναύτες τούς έχετε ζηλέψει;

«Όχι. Ο άνθρωπος είναι πολύ περιορισμένος, βλέπει με τα μάτια του ένα ορισμένο μήκος των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων που βρίσκεται στο οπτικό του πεδίο.
Όμως τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα επεκτείνονται πολύ περισσότερο από όσο μπορούμε να δούμε. Τα δικά μου μάτια είναι σε κάθε (μη επανδρωμένη) αποστολή επάνω στο διαστημόπλοιο, με αποτέλεσμα να βλέπω πολύ περισσότερα από ό,τι θα μπορούσα ποτέ να διακρίνω ως επιβάτης. Τα ρομποτικά διαστημόπλοια αφενός μεν έχουν όργανα που ξεπερνούν τις αισθήσεις των ανθρώπων, αφετέρου φτάνουν σε προορισμούς απροσπέλαστους στον άνθρωπο. Δεν πρόκειται π.χ. να έχουμε αποστολές με ανθρώπινα πληρώματα στον Δία, στον Κρόνο, στον Ουρανό ή στον Πλούτωνα».

Με άλλα λόγια, εσείς βρίσκεστε όσο πιο κοντά μπορεί να φτάσει κανείς σε αυτά τα σώματα;

«Για αυτόν τον αιώνα σίγουρα. Δεν πρόκειται να φτάσουν τόσο μακριά ανθρώπινα πληρώματα».

Σε ποιο στάδιο βρίσκεται αυτή τη στιγμή η αποστολή του New Horizons;

«Σε πρώτη φάση το διαστημόπλοιο θα συνεχίσει μέχρι τα τέλη Αυγούστου να στέλνει στη Γη συμπιεσμένα ηλεκτρονικά δεδομένα (compressed data). Σε δεύτερη φάση θα γίνει η μεταφορά των ασυμπίεστων δεδομένων (decompressed data), που θα διαρκέσει έναν χρόνο».

Είναι αλήθεια ότι το New Horizons έφερε μία ακόμη πρωτιά: το μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών σε αποστολή της NASA.

«Ναι. Από τους εβδομήντα που έλαβαν μέρος από διάφορα εργαστήρια και πανεπιστήμια της Αμερικής, τουλάχιστον οι τριάντα ήταν γυναίκες».

Ωστόσο δεν έχουν βρει ακόμη την ισότιμη θέση τους στην επιστήμη. Σας θυμίζω τον σάλο που προκάλεσε το πρόσφατο σεξιστικό σχόλιο του 72χρονου νομπελίστα της Ιατρικής Τιμ Χαντ ότι οι γυναίκες στο εργαστήριο είναι μπελάς...

«Η αλήθεια είναι ότι χωρίς ποτέ να ομολογείται, πάντα επικρατεί μια προκατάληψη απέναντι στις γυναίκες στην επιστήμη. Έχοντας διατελέσει επί 14 χρόνια διευθυντής διαστημικών προγραμμάτων εδώ στο Τζονς Χόπκινς, μπορώ να υπερηφανεύομαι που διόρισα την πρώτη γυναίκα επικεφαλής σε ένα διαστημικό πρόγραμμα το 1992. Είχα τότε 600 άτομα στη Διοίκηση Διαστήματος. Στο τέλος της θητείας μου, το μόλις 8% των γυναικών που "παρέλαβα" είχε φτάσει το 35%. Στις ΗΠΑ, πάντως, ο νόμος κατά των διακρίσεων στον χώρο εργασίας έχει επιβάλει ένα καθεστώς θετικής "διάκρισης": όταν έχεις απέναντί σου έναν άνδρα και μια γυναίκα με τα ίδια προσόντα, προσλαμβάνεις τη γυναίκα».

Εμείς, πάντως, στην Ελλάδα απέχουμε πολύ από οποιαδήποτε μορφή ισοτιμίας και αξιοκρατίας...

«Το γνωρίζω και το έχω καταδικάσει επανειλημμένως. Οι πολιτικοί που απορρίπτουν την αξιοκρατία και έχουν συμβάλει στη δημιουργία μιας κουλτούρας αποδοχής των διακρίσεων θα έπρεπε να ντρέπονται. Αποτελούν την καταστροφή της χώρας. Αυτή η λογική δυστυχώς διέπει όλα τα επίπεδα της ελληνικής κοινωνίας. Φεύγοντας από την Ελλάδα θεωρείς όαση μια χώρα η οποία είναι οργανωμένη, χρησιμοποιεί τη λογική, έχει αξιοκρατία, τιμά τους ανθρώπους της. Νιώθεις ανακούφιση από τον παραλογισμό».

Υποθέτω ότι θα έχετε σκεφτεί πολλές φορές το ενδεχόμενο ύπαρξης ενός εξωγήινου πολιτισμού και ότι σας συναρπάζει και εσάς όσο και εμάς...

«Μας συναρπάζει πάντα αναμφίβολα. Εκτιμάμε ότι η βιολογική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε στη Γη είναι κατά πάσα πιθανότητα ένα φαινόμενο κοινό σε όλον τον Γαλαξία. Σύμφωνα δε με τη διατριβή του νέου επιστήμονα Ερικ Πετίγκουρα στο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας, υπολογίζεται ότι υπάρχουν περίπου 40 δισεκατομμύρια πλανήτες στην κατοικήσιμη ζώνη των ηλιακών συστημάτων του Γαλαξία μας, δηλαδή 1 στους 5 ήλιους. Οσον αφορά όμως την αντικειμενική γνώση δεν υπάρχουν στοιχεία. Και βέβαια όλα αυτά που λέγονται για εξωγήινους, "ανεξήγητα φαινόμενα" κ.ο.κ. ανήκουν στη σφαίρα της φαντασίας ή αποδεικνύονται οπτικές απάτες».

Και η περίφημη νέα «Γη» που αποκάλυψε προ ημερών το διαστημικό τηλεσκόπιο Κέπλερ της ΝASA; Λέγεται ότι αυτός ο πλανήτης μοιάζει περισσότερο με τον δικό μας από όλους όσοι έχουν εντοπιστεί μέχρι σήμερα.

«Ο Kέπλερ-452b, όπως έχει ονομαστεί, είναι απλώς ένας από αυτούς τους πλανήτες που έτυχε να υπάρχει στο μικρό κομμάτι της ουράνιας σφαίρας που εξερευνά το διαστημόπλοιο Kέπλερ. Το γεγονός ότι ο ήλιος εκεί είναι κάπως πιο λαμπερός και αρχαιότερος κατά 2 δισ. χρόνια από τον δικό μας μπορεί να σημαίνει ότι ο πλανήτης έχει ήδη υποστεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Αλλά αυτά είναι εικασίες, δίχως πραγματικά δεδομένα. Στο μέλλον θα είναι δυνατόν να μπορούμε να μετρήσουμε τα συστατικά και τη θερμοκρασία της ατμόσφαιρας αυτού του πλανήτη, καθώς και άλλων, και θα έχουμε καλύτερα μοντέλα».

Υπάρχει ακόμη στην Καλιφόρνια η SETI (Search for Extraterrestrial Intelligence), η ειδική επιστημονική ομάδα που διεξάγει την έρευνα για τη λήψη σημάτων από το Διάστημα;

«Υπάρχει και εξακολουθεί να παράγει επιστημονική δουλειά. Χρησιμοποιεί ραδιοδέκτες αναζητώντας κάποιο σήμα στον Γαλαξία που προέρχεται από μη φυσικές πηγές. Ωστόσο, ενώ αυτή η προσπάθεια συνεχίζεται και διευρύνεται, μέχρι σήμερα δεν έχει φέρει κάποιο αποτέλεσμα».

Εχετε εξετάσει ποτέ την πιθανότητα ένας προηγμένος πολιτισμός να υπήρξε στο παρελθόν του δικού μας πλανήτη;

«Οπωσδήποτε όχι. Από τα απολιθώματα κ.ο.κ. οι ειδικοί είναι σε θέση να παρατηρήσουν όλους τους κρίκους που στηρίζουν τη θεωρία της εξέλιξης. Αν είχαν υπάρξει τέτοια ίχνη, θα είχαν βρεθεί».

Πώς εξηγείτε ότι το σχέδιο αποίκισης του Αρη, που προωθεί η ολλανδική εταιρεία Mars One, θέλγει χιλιάδες εθελοντές ανά τον κόσμο;

«Ο Αρης δεν έχει πάψει να γοητεύει. Θα σας πω ένα περιστατικό. Ημουν με μια παρέα από αστροναύτες στο Εθνικό Μουσείο Αεροπορίας και Διαστήματος των ΗΠΑ στην Ουάσιγκτον και κουβεντιάζαμε το ενδεχόμενο ενός απλού "ταξιδιού" στον Κόκκινο Πλανήτη (και όχι του εποικισμού του). Ενας γύρισε και είπε: "Εγώ θα πήγαινα, δεν με νοιάζει αν θα γύριζα ζωντανός". Μου έκανε εντύπωση πόσο αποφασισμένος ήταν. Επιθυμούσε διακαώς να μείνει στην Ιστορία ως ο πρώτος άνθρωπος που πέρασε σε άλλον πλανήτη, πέραν της Σελήνης. Και επρόκειτο για έναν νοήμονα άνθρωπο, μορφωμένο, αν και οι περισσότεροι από τους αστροναύτες έχουν διατελέσει πιλότοι δοκιμών, άρα έχουν τον κίνδυνο μέσα τους. Και υπάρχει, ξέρετε, πολύς τέτοιος κόσμος. Οσον αφορά τους ιδρυτές της Mars One, υπογραμμίζω ότι ήταν μη τεχνικοί. Το έκαναν αποκλειστικά για λόγους δημοσιότητας. Εμειναν κατάπληκτοι όταν είδαν την ανταπόκριση. Ηταν χιλιάδες οι αιτήσεις... Και από την Ελλάδα ακόμη».

Λέγεται ότι το πρότζεκτ έχει πλέον τη συνδρομή σοβαρών επιστημονικών συμβούλων, ανθρώπων που...

«Κοιτάξτε, υπάρχουν άνθρωποι και άνθρωποι» (γελάει).

Λέτε δηλαδή ότι η εποίκιση του Αρη δεν είναι εφικτή με τα δεδομένα που έχουμε σήμερα...

«Με τα σημερινά δεδομένα, όχι, δεν είναι. Πρόκειται για μια μεγάλη πρόκληση για την ανθρωπότητα. Οπωσδήποτε θα λάβει χώρα τα επόμενα τριάντα χρόνια...».

Το λέτε με απόλυτη βεβαιότητα!

«Μοιραζόμαστε την πεποίθηση ότι πρέπει να στραφούμε στον πιο κοντινό μας πλανήτη. Είμαι πρόεδρος του Συμβουλίου της Διεθνούς Διαστημικής Υπηρεσίας. Πέρυσι πραγματοποιήθηκε στην Ουάσιγκτον μια συνάντηση των διοικητών όλων των διαστημικών υπηρεσιών (από σαράντα κράτη) με αυτό ακριβώς το αντικείμενο: τη συνεργασία για μια αποστολή στον Αρη. Βέβαια, δεν έχει φτάσει ακόμη στο επίπεδο του προγραμματισμού, διότι αφενός μεν το κόστος θα είναι αστρονομικό, αφετέρου η οργάνωση μιας τέτοιας αποστολής είναι εξαιρετικά σύνθετη. Το Apollo (σ.σ.: το περίφημο επανδρωμένο διαστημικό πρόγραμμα της NASA για την εξερεύνηση της Σελήνης) θα ωχριά μπροστά στις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει μια αποστολή στον Αρη!»

Για ποιον λόγο;

«Υπάρχουν επιπλέον και ορισμένα άλυτα προβλήματα που αφορούν τα ανθρώπινα πληρώματα που ενδέχεται να ταξιδέψουν στον Αρη. Εκτός από τις ηλιακές εκρήξεις που μπορούν να σκοτώσουν το πλήρωμα μέσω της ακτινοβολίας των πρωτονίων, υφίστανται και οι φυσιολογικές, μη αναστρέψιμες αλλαγές που συντελούνται στον ανθρώπινο οργανισμό, όπως π.χ. η απώλεια οστικής μάζας. Υπάρχουν αστροναύτες που όταν προσεδαφιστούν ύστερα από πολύμηνη παραμονή στον διαστημικό σταθμό, εμφανίζουν δυσκολία στο περπάτημα. Μέχρι σήμερα, λοιπόν, δεν έχουν ανακαλυφθεί οι θεραπείες που θα μπορούσαν να αντιστρέψουν και τις βλάβες από την ακτινοβολία και από την απώλεια οστικής μάζας».

Η σαγήνη που μας ασκεί το Διάστημα μοιάζει, πάντως, ανεξάντλητη...

«Μα μεγαλώνουμε με αυτήν! Σκεφθείτε πως όλοι μας από παιδιά ατενίζουμε τα άστρα στον νυχτερινό ουρανό (εγώ το έκανα στον Βροντάδο της Χίου!) και αναρωτιόμαστε τι κρύβεται πίσω από αυτές τις δισεκατομμύρια πηγές φωτός, γιατί βρίσκονται εκεί κ.ο.κ. Πρόκειται για ερωτήματα που σχετίζονται με τη Θεωρία της Εξέλιξης, βρίσκονται εγγεγραμμένα στην ανθρώπινη ψυχή ή, αν θέλετε, στον "σκληρό δίσκο" μας. Δεν πρόκειται να σβηστούν γρήγορα ή εύκολα».

Η δική σας ενασχόληση με τα μυστικά του Σύμπαντος, εδώ και μισό αιώνα, σας έδωσε, σε προσωπικό πλέον επίπεδο, απαντήσεις σε θεμελιώδη φιλοσοφικά ερωτήματα;

«Ξέρετε, όταν ζεις με απτά δεδομένα, με στοιχεία που προκύπτουν από τη διενέργεια πειραμάτων, γίνεσαι υπέρμετρα αντικειμενικός. Θα σας έλεγα, λοιπόν, ότι οι απαντήσεις σε αυτά τα αιώνια ερωτήματα είναι απλά άφθαστες σε μία ζωή. Τα βήματά μας είναι στην πραγματικότητα μηδαμινά, η γνώση απέραντη. Θα σας έλεγα ότι έχουμε βουτήξει τα πόδια μας στην ακροθαλασσιά αλλά δεν έχουμε πάει πολύ βαθιά μέσα στον ωκεανό. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Τo διαστημόπλοιο Voyager (που ταξιδεύει 38 χρόνια και έχει περάσει στο διαστρικό κενό) βρίσκεται τώρα σε απόσταση 20 δισ. χλμ. από τη Γη, τη στιγμή που το πιο κοντινό σε εμάς αστέρι, το Αλφα Κενταύρου, απέχει 43 τρισεκατομμύρια χλμ.! Λοιπόν, το σήμα από το Voyager παίρνει 18 ώρες και 30 λεπτά για να φτάσει στη Γη, με την ταχύτητα του φωτός (300.000 χλμ. το δευτερόλεπτο). Ομως το Αλφα Κενταύρου βρίσκεται 4,3 έτη φωτός μακριά! Σκεφθείτε, λοιπόν, τι σημαίνει να φτάσει κανείς ακόμη και στον πιο κοντινό μας γείτονα στον Γαλαξία.
Όταν λοιπόν "συνδιαλέγεσαι" με τέτοιες αποστάσεις, δεν μπορείς να πιστεύεις ή να επινοείς θεωρίες που δεν στηρίζονται σε επιστημονικά δεδομένα, ούτε βέβαια να κομπορρημονείς ότι είσαι με βεβαιότητα σε θέση να απαντήσεις στα αιώνια ερωτήματα: πώς γεννηθήκαμε, πού πάμε, υπάρχει ζωή κάπου αλλού κ.ο.κ. Σε προσωπικό επίπεδο, βέβαια, έχω και εγώ τις ίδιες πανανθρώπινες απορίες».

Δεν διαθέτετε όμως μια επιπλέον διαίσθηση από τον μέσο άνθρωπο;


«Διαίσθηση, πιθανώς ναι. Παρ' όλα αυτά, σας το ξαναλέω, όταν είσαι επιστήμονας εστιάζεις πρωτίστως στο εφικτό. Τι σημαίνει αυτό που κάνω τώρα; Οι παρατηρήσεις στον Πλούτωνα, η ομορφιά του, τα χρώματα και το κλίμα του, η πιθανή ύπαρξη υπόγειας λίμνης στο βάθος του πλανήτη, όχι από νερό αλλά π.χ. από υγρό άζωτο. Αυτές είναι ερωτήσεις απτές, που μπορούμε πλέον να τις απαντήσουμε με δεδομένα».

Ποιο περιστατικό της ζωής σας άσκησε τη μεγαλύτερη επίδραση σε αυτό που τελικά γίνατε;

«Η συνάντησή μου με τον μέντορά μου, τον Τζέιμς Βαν Αλεν (σ.σ.: ο οποίος κατασκεύασε τον πρώτο αμερικανικό δορυφόρο). Τον γνώρισα όταν ήμουν 21 ετών. Και όταν ως μεταπτυχιακός φοιτητής έφτασα σε ένα εργαστήριο στη Σχολή Φυσικής της Αϊόβα, όπου τρία χρόνια νωρίτερα είχαν ανακαλυφθεί οι "Ζώνες Βαν Αλεν" (σ.σ.: οι ζώνες ακτινοβολίας που περιβάλλουν τη Γη) και πραγματοποιούνταν πειράματα που διάνοιγαν δρόμους σε μεγάλες ανακαλύψεις, έγινα ένας άλλος.
Ο Βαν Αλεν ήταν εκείνος ο οποίος από έναν συνηθισμένο φυσικό με μετέτρεψε σε έναν άνθρωπο που ονειρεύεται πώς λειτουργεί η φύση, πώς λειτουργούν οι πλανήτες, τι υπάρχει στο ηλιακό μας σύστημα, πώς ενεργοποιείται η ύλη, πώς αντιδρούν τα μαγνητικά πεδία. Ενα από τα βασικά πιστεύω του ήταν: "You have to give yourself the chance to get lucκy" ("Πρέπει να δώσεις στον εαυτό σου την ευκαιρία να σταθείς τυχερός"). Πολλοί αυτό το αποκαλούν "τύχη". Όμως κατ' ουσίαν σημαίνει ότι κατέχεις τη γνώση και την επάρκεια να αναγνωρίσεις το καινούργιο. Τίποτα δεν επαφίεται στην τύχη. "Τυχαίνει" το ίδιο πράγμα σε πολλούς, πόσοι όμως, όταν "σκοντάψουν στο καινούργιο", το αντιλαμβάνονται;».

Στη δική σας, πάντως, πορεία έπαιξε ρόλο και το τάιμινγκ. Η εκτόξευση του ρωσικού πυραύλου Σπούτνικ (1957), γνωστή και ως «δεύτερο Περλ Χάρμπορ», σας βρήκε σε ηλικία 19 ετών να ξεκινάτε σπουδές στις ΗΠΑ, τη στιγμή ακριβώς που οι Αμερικανοί μπαίνουν ορμητικά στην κούρσα για την κατάκτηση του Διαστήματος...

«Είναι αυτό που λέμε "Πρέπει να είσαι στο κατάλληλο μέρος την κατάλληλη στιγμή". Έτυχε να ζήσω σε μια δεκαετία που η ανθρωπότητα στρεφόταν προς μια καινούργια εποχή. Μην ξεχνάτε ότι τότε ζούσαμε μέσα στον φόβο για το ξέσπασμα ενός πυρηνικού πολέμου, κατασκευάζονταν καταφύγια κ.ο.κ. Αυτό ήταν ένα τεράστιο υπαρξιακό σοκ για την αμερικανική κοινωνία. Και αυτό ακριβώς το σοκ έδωσε τρομερή ώθηση στην έρευνα, στην τεχνολογία, στην εκπαίδευση, στις θετικές επιστήμες. Όλα αυτά ήταν ευεργετικά για τη δική μου πορεία».

Αυτό το Grand Tour σας στο Διάστημα είχε προσωπικό κόστος;

«Δεν μπορεί κανείς να επιτύχει υψηλούς σκοπούς χωρίς θυσίες. Στις 5 Ιουλίου που πήγα στο Κέντρο Ελέγχου για την "επιπλοκή" που είχαμε με το Νew Horizons, η επικεφαλής Αλις Μπάουμαν έμεινε 48 ώρες ξάγρυπνη. Και στη δική μου περίπτωση, η προσωπική ζωή ήρθε δεύτερη... Αν και κρατούσα μια ισορροπία με τη βοήθεια του οικογενειακού μου περιβάλλοντος. Τα καλοκαίρια π.χ. που εγώ έλειπα ή ταξίδευα, έστελνα τα τρία αγόρια μου στην αδελφή μου στη Χίο. Έτσι άλλωστε έμαθαν και πολύ καλά ελληνικά. Και οι τρεις ήταν πιο συνετοί από εμένα. Ο ένας τους είναι γιατρός, ο άλλος οικονομολόγος, ο τρίτος δουλεύει σε μια μεγάλη τράπεζα».

Να υποθέσω ότι ο δικός σας ύπνος κατακλύζεται από διαστημικά όνειρα; «Να σας πω την αλήθεια, έχω ξυπνήσει κάθιδρος από εφιάλτες με διαστημικά οχήματα που παθαίνουν βλάβες. Βέβαια, τα τελευταία χρόνια που ταξιδεύω αρκετά, ο χειρότερος εφιάλτης μου είναι ότι χάνω το laptop μου στο αεροδρόμιο».
_________________________________________

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 2 Αυγούστου 2015

   Scholeio.com   

Πόσο εύκολη είναι ή πρόσβαση στην 'Ανοιχτή Γνώση' και πόσοι γνωρίζουν για αυτήν ?

Το 2004 επιστήμονες ίδρυσαν έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό αφιερωμένο στην προώθηση ανοικτών δεδομένων και ανοιχτού περιεχομένου σε όλες τις μορφές τους.

Και το όνομα ή καλύτερα η διαδικτυακή του υπόσταση αυτού Open Knowledge Foundation. 

Από τις εργασίες του προέκυψαν πολύτιμα εργαλεία, όπως η ανοιχτή πλατφόρμα δεδομένων CKAN που χρησιμοποιείται από τις διαδικτυακές πύλες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και το εγχειρίδιο αξιοποίησης δεδομένων για τους δημοσιογράφους, 

Data Journalism Handbook.  Η εκ μέρους αυτού του οργανισμού δημοσίευση του ορισμού των Ανοιχτών Δεδομένων, το 2005, οδήγησε στην άνθιση κινημάτων ανοίγματος της πληροφορίας και της γνώσης σε κάθε χώρα, αλλά και στην έναρξη της συζήτησης για το υπερσύνολο όλων αυτών, την Ανοιχτή Επιστήμη.

 γράφει ο Τάσος Καφαντάρης

Χρειάζεται τελικά να ζήσει κανείς στιγμές απόλυτης αδυναμίας – όπως αυτές που έζησε ο λαός των Φιλιππίνων στο πέρασμα του τυφώνα – για να συλλάβει τη «φούσκα» της επιστημονικής και τεχνολογικής παντοδυναμίας του ανθρώπου; 

Πρός τι τα τόσα επιτεύγματά μας, τα τόσα εντυπωσιακά ίχνη μας σε τούτον τον πλανήτη ή σε επόμενους, αν δεν μπορούμε να συνασπίσουμε τις δυνάμεις μας απέναντι στην οργή της φύσης; 

Μήπως φταίει το ότι η επιστήμη και η τεχνολογία δεν ανήκουν σε όλους μας αλλά σε λιγοστούς πάτρωνές τους;

Τυπικά, το 3ο Διεθνές Συνέδριο Ανοιχτής Πρόσβασης που διοργάνωσε το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, στις 16 - 18 Οκτωβρίου 2013, δεν προδιέγραφε τέτοιους «επαναστατικούς συλλογισμούς». Στόχος του ήταν να προβάλει τις εξελίξεις που έχουν συντελεστεί στην Ευρώπη τα τελευταία δύο χρόνια για την προώθηση της ανοικτής πρόσβασης στη δημόσια χρηματοδοτούμενη έρευνα και το άνοιγμα των δημοσίων δεδομένων. 

Όμως, οι εισηγήσεις των κύριων ομιλητών του – Ιωάννης Καλογήρου (ΕΜΠ), Χάρης Τσαβδάρης (ΓΓΠΣ), Φιλ Αρτσερ (W3C) και Τζέφρι Μπόλτον (Πανεπιστήμιο Εδιμβούργου) – πυροδότησαν γοργά τα ερωτήματα «για ποιόν μαζεύουμε τα στοιχεία;», «τι έννοια έχει η διασύνδεση των πληροφοριών;», «ποιός έχει τελικά πρόσβαση στη γνώση;» ή «σε ποιόν ανήκει η επιστήμη;»

Όπως έχει ήδη περιγράψει το Βήμα.gr σε προ έτους άρθρο του (βλ. «Επιστήμη, άνοιξε!») οι ζυμώσεις έφεραν την πρώτη μεγάλη σύγκρουση των επιστημόνων με το κατεστημένο των επιστημονικών εκδόσεων, το 2011. Αλλά το ζητούμενο του εφικτού ανάμεσα στο μαξιμαλιστικό «δώστε όλη τη γνώση στο λαό» και το μινιμαλιστικό «ανοίξτε την επιστημονική γνώση σε όλους τους ειδικούς του τομέα της», είναι μιά δυσεπίλυτη εξίσωση με πολλές παραμέτρους. 

Προκειμένου να διαφωτιστούμε σχετικά με αυτές τις παραμέτρους και το πόσο «μεγάλο μπορεί να είναι το άνοιγμα», απευθυνθήκαμε στον καθηγητή Γεωλογίας του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου, ακαδημαϊκό (μέλος της Royal Society) και εκπρόσωπο της Βρετανίας στην επιστημονική επιτροπή του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή, Τζέφρι Μπόλτον (Geoffrey Boulton).

Μια συνέντευξη με τον καθηγητή και ακαδημαϊκό Τζέφρι Μπόλτον για το «άνοιγμα» της πρόσβασης στα δεδομένα της επιστημονικής έρευνας

Κατά την ομιλία του υπό τον τίτλο «Η Επιστήμη ως Ανοικτό Εγχείρημα» – που συστήνουμε με θέρμη να παρακολουθήσετε διαδικτυακά – ο καθηγητής Μπόλτον (εικοιζόμενος αριστερά)  εξήγησε το πώς φθάσαμε στο τωρινό αίτημα «Αναγέννησης της Επιστήμης» μέσω ανοίγματος των στεγανών της, αλλά και τον κίνδυνο ασφυξίας της αν επιβάλουμε την γνωστοποίηση σε όλους – ειδήμονες και μη – κάθε στοιχείου και κάθε λεπτομέρειας της κάθε έρευνας.
Κατέληξε με το όραμά του για επίτευξη ενός «έξυπνου ανοίγματος της επιστήμης» μέσα από τον διάλογο όλων των παραγόντων της.
Αμέσως μετά, τον ρωτήσαμε:

- Κύριε καθηγητά, ποιο είναι το ακροατήριό σας; Μόνον οι επιστήμονες; Ποιος θα υλοποιήσει αυτά που προτείνετε; Εφόσον τα κονδύλια της έρευνας προέρχονται όλο και περισσότερο από τον ιδιωτικό τομέα, ποιοι και γιατί θα συμφωνήσουν μαζί σας;

« Αυτά που προτείνω δεν γίνεται – κατά τη γνώμη μου – να επιβληθούν από υπερεθνικούς φορείς. Χρειάζεται να προκύψουν ως συμφωνία των επιμέρους συντελεστών της επιστημονικής έρευνας. Το πρόβλημα βέβαια είναι ότι η επιστήμη είναι πλέον μια διεθνής επιχείρηση – δεν υπάρχει αγγλική ή ελληνική επιστήμη. Γι’ αυτό χρειάζεται πολλή δουλειά τόσο τοπικά, ανά έθνος, όσο και στη διεθνή συνεργασία».

- Και η χρηματοδότηση όλων αυτών από πού θα προκύψει;

«Αυτό που λέω εγώ και όσοι συμφωνούν με τις θέσεις μου είναι ότι χρειάζεται αλλαγή στόχευσης στις χρηματοδοτήσεις, με εξοικονόμηση πόρων από «έξυπνες επενδύσεις». Για παράδειγμα, τα πανεπιστήμια ξοδεύουν παραδοσιακά τεράστιους πόρους για τη διατήρηση των βιβλιοθηκών τους. Όμως, στην τωρινή ψηφιακή εποχή, αυτή η επένδυση δεν χρειάζεται πλέον να είναι τόσο μεγάλη».

- Όταν οι «New York Times» έγραψαν στις 13 Αυγούστου 2013 ένα άρθρο για ‘σας, ο αρθρογράφος χρησιμοποίησε το λογοπαίγνιο «η γνώση θέλει να είναι δωρεάν και... ακριβή». Τι έχετε να πείτε γι’ αυτό;

«Αν αυτοί που υπηρετούν την επιστήμη έχουν και τον έλεγχο των δεδομένων της έρευνάς τους, τότε αυτή γίνεται φθηνή. Όταν όμως κοινοποιείς δωρεάν το αποτέλεσμα της έρευνας αλλά κρατάς τα στοιχεία για όποιον τα ακριβοπληρώνει – όπως κάνουν ως τώρα οι εκδότες επιστημονικών περιοδικών – τότε η γνώση καταλήγει πανάκριβη».

- Δεν θα μπορούσε η επιστημονική κοινότητα να απαιτήσει τη θεσμοθέτηση νέων κανόνων, ένα είδος «παγκόσμιου επιστημονικού συντάγματος», που θα επιβάλει τη δωρεάν διάδοση των ευρημάτων και, τελικά, της γνώσης;

«Τυπικά, υπάρχει ήδη ένα πλαίσιο που θα μπορούσε να προωθήσει κάτι τέτοιο και αυτό είναι η παγκόσμια ένωση ακαδημιών (ICSU). Αλλά στην πράξη δεν υπάρχει μία «παγκόσμια φωνή για την επιστήμη». Η μόνη στιγμή που κάτι τέτοιο εκδηλώθηκε ήταν όταν στη συνάντηση των G8 ψηφίστηκε η μη κατοχύρωση πατεντών στο ανθρώπινο DNA. Όμως, σημειώστε ότι η Ε.Ε. δεν ένοιωσε ευτυχής με αυτή την εξέλιξη και δεν προσυπέγραψε το ψήφισμα. Κι αυτό συνέβη διότι στην Ε.Ε. είναι παντοδύναμο το λόμπι των βιομηχάνων».

- Αν αυτά τα λόμπι κατορθώνουν να φιμώνουν την επιστήμη εν καιρώ δημοκρατίας, τότε... μήπως νιώθετε ιδιαίτερη νοσταλγία για την κατά Πλάτωνα διακυβέρνηση του κόσμου από κυβερνήτες-επιστήμονες;  Ακόμη πιο αιχμηρά μάλιστα, θα σκεπτόταν κανείς ότι ανά την ιστορία η επιστήμη γνώρισε ιδιαίτερη πρόοδο σε περιόδους πεφωτισμένων τυράννων-πατρώνων της... 

«Αν ο σκοπός της ζωής είναι να επιτελούμε επιστήμη, τότε το σκεπτικό αυτό είναι σωστό. Όμως, κατ’ εμέ, ο σκοπός της ζωής είναι να προάγει την καλή διαβίωση των ανθρώπων, με την επιστήμη αρωγό. Και θα σας θυμίσω αυτό που είχε πει ο Τσόρτσιλ: «Η δημοκρατία που έχουμε είναι ένα απαίσιο σύστημα, αλλά είναι το καλύτερο που έχουμε». Από την άλλη πλευρά, το άνοιγμα της επιστήμης σημαίνει και άνοιγμα της δημοκρατίας. Οπότε αν λαχταρούμε το ένα οφείλουμε να παλέψουμε και για το άλλο».

- Δεν φοβάστε ότι, στο μεταξύ, ο διαδικτυακός Πύργος της Βαβέλ που ορθώνουμε θα καταρρεύσει;

«Αν κοιτάξουμε προς τα πίσω, στα τελευταία 300 χρόνια πολιτισμού, θα δούμε ότι ο κύριος ρόλος της επιστήμης ήταν εκείνος της δόμησης γνώσης και κατανόησης. Και οι ύψιστες διακρίσεις σε επιστήμονες δόθηκαν σε εκείνους που κατόρθωσαν να εξάγουν απλότητα από την πολυπλοκότητα. Αυτό, στον τωρινό μας κόσμο της αυξανόμενης πολυπλοκότητας, επιτάσσει την υπεράσπιση της διαύγειας και της απλότητας ακριβώς με την δημοσίευση των δεδομένων πάνω στα οποία στηρίζονται οι νέες επιστημονικές ανακαλύψεις. Το οικοδόμημα της επιστήμης δεν θα πέσει αν αυτή ξεφύγει από τις «αγκάλες» εκείνων που τη θέλουν κλειστή».

ΥΓ: Για την πλήρη κατανόηση του θέματος «Η Επιστήμη ως Ανοικτό Εγχείρημα» θα πρέπει να διαβάσει κανείς το πόρισμα της μελέτης που δημοσίευσε η Royal Society το 2012, στο http://royalsociety.org/policy/projects/science-public-enterprise/report/.

Τι εστί Ανοιχτή Γνώση;

Θεωρώντας ως γνώση οτιδήποτε περιλαμβάνει περιεχόμενο (μουσική, κινηματογραφικές ταινίες, βιβλία...), δεδομένα (επιστημονικά, ιστορικά, γεωγραφικά ή άλλης μορφής) ή πληροφορίες (κρατικές ή άλλες διοικητικές πληροφορίες) αλλά όχι ακόμη το λογισμικό, και ως άδεια την νόμιμη άδεια υπό την οποία διατίθεται ένα έργο γνώσης, τότε ένα έργο γνώσης θεωρείται ανοιχτό εφόσον:

•    είναι διαθέσιμο στο σύνολό του και σε κόστος όχι μεγαλύτερο από ένα εύλογο κόστος αντιγραφής - κατά προτίμηση για δωρεάν λήψη μέσω του Διαδικτύου.

•    η άδειά του δεν θέτει περιορισμούς για την πώληση ή δωρεάν διανομή του έργου, είτε αφ’ εαυτού είτε ως μέρους δέσμης αποτελούμενης από έργα προερχόμενα από διαφορετικές πηγές. Η άδεια δεν απαιτεί καταβολή πνευματικών δικαιωμάτων ή άλλου τέλους για τέτοιου τύπου πώληση ή διανομή.

•    η άδεια προβλέπει τη δυνατότητα τροποποιήσεων και δευτερογενών έργων και επιτρέπει αυτά να διανέμονται υπό τους ίδιους όρους με το πρωτότυπο έργο. Η άδεια μπορεί να επιβάλλει κάποια μορφή προϋποθέσεων απόδοσης και ακεραιότητας.

•    το έργο παρέχεται σε τέτοια μορφή ώστε να μην τίθενται τεχνολογικά εμπόδια στην πραγματοποίηση των παραπάνω δραστηριοτήτων. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την προσφορά του έργου σε ανοιχτή μορφή δεδομένων, δηλαδή σε κάποια της οποίας οι προδιαγραφές είναι δημόσια και ελεύθερα διαθέσιμες και δεν υπάρχουν χρηματικοί ή άλλοι περιορισμοί για τη χρήση της.

•    η άδεια προϋποθέτει ως όρο για αναδιανομή και επαναχρησιμοποίηση την απόδοση στους συντελεστές και δημιουργούς του έργου (Ο όρος αυτός δεν μπορεί να είναι επαχθής. Π.χ. εάν απαιτείται απόδοση, θα πρέπει να συνοδεύεται το έργο από έναν κατάλογο όλων όσοι χρήζουν αποδόσεως).

•    η άδεια μπορεί να προϋποθέτει ως όρο για αναδιανομή του έργου σε τροποποιημένη μορφή το τελικό έργο να έχει διαφορετικό τίτλο ή διαφορετικό αριθμό έκδοσης από το πρωτότυπο έργο.

•    η άδεια δεν μεροληπτεί εναντίον προσώπου ή ομάδας προσώπων.

•    η άδεια δεν περιορίζει τη χρήση του έργου σε συγκεκριμένο πεδίο δραστηριότητας.
Παραδείγματος χάριν, δεν μπορεί να εμποδίζει τη χρήση του έργου στο εμπόριο ή για στρατιωτική έρευνα.

•    τα δικαιώματα που συνδέονται με το έργο ισχύουν για όλους αυτούς στους οποίους αναδιανέμεται το έργο χωρίς ανάγκη εκτελέσεως περαιτέρω άδειας.

•    τα δικαιώματα που συνδέονται με το έργο δεν εξαρτώνται από το εάν το έργο αποτελεί μέρος συγκεκριμένης δέσμης. Εάν το έργο αποσπάται από αυτήν τη δέσμη και χρησιμοποιείται ή διανέμεται εντός των όρων της άδειάς του, όλοι αυτοί στους οποίους το έργο αναδιανέμεται θα έπρεπε να έχουν τα ίδια δικαιώματα με εκείνα που παραχωρούνται σε σύνδεση με την πρωτότυπη δέσμη.

•    η άδεια δεν θέτει περιορισμούς σε άλλα έργα που διανέμονται μαζί με το εξουσιοδοτημένο έργο. Παραδείγματος χάριν, η άδεια δεν μπορεί να απαιτεί να είναι ανοιχτά και όλα τα υπόλοιπα έργα που διανέμονται με το ίδιο μέσο.

______________________________________________________

* Το Ίδρυμα Ανοιχτής Γνώσης Ελλάδος είναι ένας μη-κερδοσκοπικός οργανισμός, ο οποίος λειτουργεί για να διαδώσει την ανοιχτή γνώση, τα ανοιχτών δεδομένων, τη διαφάνεια και τη συμμετοχής. Εδώ μπορείτε να μάθετε περισσότερα για εμάς, για τους στόχους μας και τα έργα μας.

_________________________________________

Πηγές: http://www.tovima.gr/science/article/?aid=543369
http://opendefinition.org/okd/ellinika/

  Scholeio.com