Πώς μια μικρούλα, φτωχή χώρα στα νότια Βαλκάνια διέφερε τόσο ριζικά από
το γενικό πολιτισμό που μοιράζονταν οι πλουσιότεροι γείτονες της από την άλλη πλευρά της θάλασσας, πώς
και γιατί οι "αρχές" της εξακολουθούν να ασκούν
τόσο βαθιά επίδραση ακόμη και τώρα που μιλάμε;
Αποσπάσματα από το βιβλίο
"Ποιος Σκότωσε τον Όμηρο", των
Victor Davis Hanson και Hohn Heath,
από τις εκδόσεις του Κάκτου.
Μέρος Τρίτο[...]
Για πρώτη φορά, μέσα στον από αιώνων αγώνα, για τη διαφύλαξη της ελληνικής σοφίας, οι παραδοσιακοί υπερασπιστές του Ομήρου πρόδωσαν το σκοπό τους και, συνειδητά ή όχι, εγκατέλειψαν τη σοφία των Ελλήνων προς χάρη του καριερισμού.
Ότι έχουν πει και γράψει οι κλασικιστές για τον Όμηρο, τις πρόσφατες δεκαετίες, έχει σκοτώσει, το ενδιαφέρον του κοινού, για τους "Έλληνες".
Η αρχή του τέλους για την επίσημη μελέτη των Ελλήνων έρχεται τη δεκαετία του '60. Το όλο πακέτο θεωρήθηκε αναχρονιστικό και μέρος ενός αντιδραστικού κατεστημένου.
Τα μελοδραματικά κηρύγματα του Δημοσθένη περί θάρρους και θυσίας, οι συμβουλές του Λίβιου για τον καλό αγώνα, το μοναχικό amo, amas, amat στους μικρούς θαλάμους των βιβλιοθηκών, έγιναν κάτι περισσότερο από αναχρονισμός.
Έπρεπε να πεταχτεί στη θάλασσα. Μέσα σε ένα κύμα ολικής αναθεώρησης και απλοποίησης των πάντων, οι Κλασικές σπουδές πια θεωρούνταν απαρχαιωμένες, είναι χρονοβόρες και δύσκολες.
Οι παραδοσιακές αξίες, τα κριτήρια, η απομνημόνευση, οι απολυτότητες, δεν είχαν θέση σε ένα πανεπιστήμιο όπου ο μοντερνισμός, η σχετικότητα και η ιδεολογία ήταν τα νέα "μάντρα".* Κι όταν τα υπερασπιζόσουν αυτά δημοσίως, επιβεβαιωνόσουν και αποκτούσες μια αίσθηση επαναστατικής αυτοδέσμευσης.
Οι διοικήσεις των πανεπιστημίων προσαρμόστηκαν. Ακολούθησε αναμόρφωση του προγράμματος μαθημάτων, δηλαδή εγκαταλείφθηκαν κάποια κεντρικά μαθήματα.
Σημαντικά, βασικά μαθήματα, αυτά που "υποχρέωναν" τους σπουδαστές να αποκτήσουν κάποια τουλάχιστον εξοικείωση με την λογοτεχνία, τη γραμματική, τη φιλοσοφία, την ιστορία και τη γλώσσα της κλασικής αρχαιότητας.
Ενέδωσε ακόμα και το Βατικανό, απορρίπτοντας τα Λατινικά ως παγκόσμια γλώσσα της Εκκλησίας.
Οι φοιτητές αυτής της νέας εποχής, δεν είναι πια αναγκασμένοι να απομνημονεύουν ανώμαλα συγκριτικά επίθετα, ούτε πρόθυμοι να βυθιστούν στην παλιομοδίτικη σοφία της Σοφόκλειας τραγωδίας.
Έτσι δημιουργείται ένα νέο, υπερευαίσθητο πρόγραμμα σπουδών και τα προσαρτήματα του, -εκπαίδευση στην ανομοιότητα, συγγραφή ημερολογίου, ευαισθητοποίηση φύλου και φυλής, πολυπολιτισμικότητα, περιστασιακή ηθική, προσωπική ανάπτυξη, άφεση αμαρτιών και πολιτική της αυτοδέσμευσης- έρχεται σε πλήρη αντίθεση προς την ελληνική σοφία.
[...]
Αλλά... Ακόμα και τα ζητήματα που υποτίθεται ότι αποτελούσαν το φιλοσοφικό "πυρήνα"της κίνησης για έναν εναλλακτικό πολιτισμό κατά τη δεκαετία του '60 -η ισονομία, η σχέση του ατόμου με την κοινωνία, οι δυσκολίες της δημοκρατίας, η αυτοκαταστροφικότητα του ιμπεριαλισμού, η τραγωδία του πολέμου, το δικαίωμα και η ανάγκη να διαφωνείς και να ενίστασαι, η αναγνώριση του παραλογισμού- ανήκαν, προέρχονταν, πρώτα, από τον Όμηρο, τον Σοφοκλή και τον Ευριπίδη !
Αν αυτή η θαυμαστή νέα γενιά, κατά τους ισχυρισμούς τους, τών προοδευτικών φοιτητών είχε γνωρίσει την Ιλιάδα, τις Τρωάδες ή τον Γοργία του Πλάτωνα, θα είχε ίσως αναγνωρίσει συγγενή πνεύματα και θα είχε αποκτήσει μια ιδέα ταπεινοφροσύνης αλλά και ιστορίας.
Μήπως γνωρίζουν οι εικοσάχρονοι ότι πριν από πάρα πολύ καιρό ο Θουκυδίδης στην Ιστορία του μίλησε για τους ιμπεριαλιστές Αθηναίους που ισχυρίστηκαν με σκληρότητα ότι
"...και οι δυο μας ξέρουμε ότι στις ανθρώπινες σχέσεις το δίκιο λογαριάζεται όταν υπάρχει ίση δύναμη για την επιβολή του, και πως, όταν αυτό δεν συμβαίνει, οι δυνατοί κάνουν όσα τους επιτρέπει η δύναμή τους κι οι αδύναμοι αποδέχονται όσα είναι υποχρεωμένοι να αποδεχτούν" [Ε', 89].
Υπήρχαν πολλά εδώ που θα μπορούσαν να γίνουν γνωστά για τον πόλεμο και τη δικαιοσύνη στις δεκαετίες του '60 και του '70, οι Κλασικές Σπουδές θα μπορούσαν να έχουν δώσει προοπτική, βάθος, μετριοπάθεια, προειδοποίηση.
Ο Τζορτζ Γκουλντ του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, λέει πολύ καθαρά, στην εθνική συνάντηση της Αμερικανικής Φιλολογικής Ένωσης το 1971:
[...] Ο πραγματικός λόγος που μελετάμε τους κλασικούς είναι η αξία τους και η αξία αυτή είναι απλούστατα η απόλαυση που μας δίνουν . Είναι μια αγνή, μη υλική απόλαυση, συγγενική με την απόλαυση που αντλούμε κοιτώντας πίνακες ή ακούγοντας μουσική. Είναι ώς επί το πλείστον, μια παθητική, διανοητική απόλαυση, στην οποία το πνεύμα μας -δεν θα πω εξυψώνεται, μολονότι αυτό συμβαίνει συχνά- διευρύνεται και εμπλουτίζεται με την εμπειρία κάποιου πράγματος έξω από ό,τι σχετίζεται στενά με τα προσωπικά μας προβλήματα. Classical World 65, 1972, s. 258[...]
Οι εγγραφές μειώνονταν όλο και περισσότερο. Οι περισσότεροι κάτοχοι διδακτορικού πτυχίου στις Κλασσικές σπουδές συνωστίζονταν γύρω από τον πίνακα με τα "Ζητείται" στο ετήσιο συνέδριο εργασίας.
Η αυτοαποκαλούμενη Παλαιά Φρουρά των Κλασικών Σπουδών, έπαιζε την άρπα της, ενώ η Ρώμη και η Ελλάδα καίγονταν στις τάξεις τους.
Κάπου εδώ, κάποιοι μυαλωμένοι είδαν τον κίνδυνο. Εμπνευσμένες νέες εκδόσεις του Ομήρου, των λυρικών ποιητών, των τραγικών, των ιστορικών, του Αριστοφάνη και των συγγραφέων του Χρυσού Αιώνα της λατινικής λογοτεχνίας, από προικισμένους μεταφραστές.
Άλλωστε οι Έλληνες δεν είναι ανιαροί. Ποτέ δεν ήταν και δεν θα είναι και τώρα. Δεν είχαν ποτέ αποτύχει να βρουν ακροατήριο.
Έλληνες και Λατίνοι συγγραφείς είναι διαθέσιμοι τώρα σε προσιτές οικονομικά και ευχάριστες στην ανάγνωση αγγλικές, μεταφράσεις.
Ο Αισχύλος και ο Θουκυδίδης, που κάποτε ήταν διαθέσιμοι μόνο στους γλωσσολογικούς ανατόμους και τους μαθητευομένους τους, διαβάζονταν τώρα από πρωτοετείς που δεν γνώριζαν Ελληνικά και σπούδαζαν να γίνουν χημικοί, μηχανικοί.
Οι Κλασικές Σπουδές μπορεί να σώζονταν έστω και στο παρά πέντε.
[...]
Αναιμικός και μπανταρισμένος, αλλά ακόμη ζωντανός, ο Όμηρος μπήκε κούτσα κούτσα στη δεκαετία του '80, με τα δεκανίκια της καλής θέλησης αφοσιωμένων δασκάλων, μεταφραστών και εκλαϊκευτών που αγωνίζονταν να σώσουν τα προγράμματα τους.
Όμως οι υψηλά ιστάμενοι κλασικιστές, αυτήν την κρίσιμη στιγμή δεν μπήκαν στον κόπο να καθοδηγήσουν τις προσπάθειες για κατάκτηση νέων σπουδαστών.
Οι προσπάθειες τους εξαντλούνται στο να επανδρώσουν τα γραφεία της Αμερικανικής Φιλολογικής Ένωσης, την εθνική ένωση των κλασικιστών.
Ωστόσο η ζημιά που είχε γίνει ήταν μεγάλη.
Ο Όμηρος απαιτούσε περισσότερο νέο αίμα και περισσότερη δουλειά για να αξιοποιηθούν τα επιτυχημένα μαθήματα από τις μεταφράσεις στο προπτυχιακό επίπεδο κατά τη δεκαετία του '70.
Σ' αυτό το κρίσιμο σημείο η πορεία δείχνει να γυρίζει προς τα πίσω. Στις επόμενες δεκαετίες δεν υπάρχει καμία πρόοδος, απλά εξαντλείται ακόμη περισσότερο ο "ετοιμοθάνατος ασθενής".
Όλοι οι Πολιτισμοί πρέπει να ίσοι
Στις δεκαετίες '80 και '90 εμφανίζεται μια νέα πρόκληση. Μερικοί πιστεύουν ότι όλοι οι πολιτισμοί είναι ίσοι, ότι πρέπει να είναι ίσοι. Ο δυτικός δεν είναι ούτε καλύτερος ούτε χειρότερος από οποιονδήποτε άλλο.
Οι Έλληνες "χάνουν"... Αν είναι το ίδιο με τους Θράκες ή τους Καρχηδονίους γιατί να μελετάμε Ελληνικά αντί για Φοινικικά, Χιτιτικά ή Αιγυπτιακά;
Αν είναι χειρότεροι, γιατί να τους μελετάμε, γενικώς;
Κατά ένα εκπληκτικό τρόπο, απίστευτα πολλοί κλασικιστές φάνηκαν να μη διδάχτηκαν τίποτα από την καταστροφή της δεκαετίας του '60 και κατά συνέπεια δεν έκαναν και πολλά πράγματα για να πολεμήσουν ενάντια σ' αυτήν τη νέα, πιο θανατηφόρα παραλλαγή της παλιάς κατηγορίας εναντίον των Ελληνικών και των Λατινικών, ότι δηλαδή είναι "απρόσφορα" και "παρηκμασμένα".
Έτσι δημιουργείται μια νέα φουρνιά "κοινωνικών ερμηνευτών" που κτίζει μια νέα θεώρηση.
Είτε θα πετάξει στα σκουπίδια τον Κλασικό Κόσμο επειδή δεν ήταν πολυπολιτισμικός, πράγμα που είναι ανέντιμο, διότι κανένας πολιτισμός δεν υπήρξε ούτε θα υπάρξει ποτέ στ' αλήθεια πολυπολιτισμικός. Είτε θα ξαναεπινοήσει τους Έλληνες και τους Ρωμαίους ως πολυπολιτισμικούς πλέον, πράγμα που είναι ψέμα.
Η ελληνική σοφία δεν πρέπει απλώς και μόνο να ξεχαστεί,
αλλά πρέπει να απορριφθεί ενεργά.
Η τελευταία γενιά κλασικιστών επιθυμεί να επιβιώσει και να είναι αρεστή -στους συναδέλφους ακαδημαϊκούς δασκάλους- εγγυώμενη στους ανθέλληνες συναδέλφους της ότι οι κλασικιστές που θα ακολουθήσουν θα είναι ελάχιστοι.
Πάνω στη απελπισία τους και πασχίζοντας να αναζωπυρώσουν τις τελευταίες έστω σπίθες του στρατοπέδου των Κλασικών Σπουδών συντάσσονται με την τελευταία "μόδα".
Η "νέα" θεωρία... αναθεωρεί... αποπροσανατολιστικά επανεπινοημένα προγράμματα και ερωτά:
Το ίδιο θα ήταν και ένα πολύγλωσσο "Τμήμα Ελληνικών, Εβραϊκών, Συριακών, Φοινικικών, Ασσυριακών, Βαβυλωνιακών, Χιτιτικών, Αιγυπτιακών" κ.ο.κ. με σκοπό τον κατευνασμό κάποιων στο πανεπιστήμιο... έστω και σκοτώνοντας τον τομέα;
Στην ερώτηση: Γιατί Ελληνικά και Λατινικά, αποκλείοντας όλα τα άλλα; Η απάντηση είναι:
Ίσως επειδή υπάρχει λογοτεχνία Ελληνικών και Λατινικών, και ίσως επειδή, αυτή και μόνο στη Μεσόγειο, είναι εντελώς ξεχωριστή από τη θρησκεία, αυτή και μόνο εγκαινιάζει τη δυτική εμπειρία.
Ίσως επειδή σ' αυτές τις γλώσσες υπάρχουν λέξεις όπως πολίτης και ελευθερία και λεξιλόγιο όπου εκφράζεται η κοινωνική διαφωνία.
Πολλοί ανακαλύπτουν τώρα ότι κερδίζεις πόντους αρνούμενος ότι οι Έλληνες ήταν μοναδικοί στην αρχαία Μεσόγειο ή ότι ο δυτικός πολιτισμός, αρχαίος ή σύγχρονος, έχει κάποιο ιδιαίτερο δυναμισμό και φαντασία.
Μια τέτοια παραδοσιακή άποψη, μας λένε, είναι τώρα απελπιστικά "αφελής" και "παρωχημένη":
Μήπως πρέπει να πιστέψουμε ότι αυτός ο αρχαιολόγος και οι πολλοί συνάδελφοί του βρίσκουν στη ζωή τους πράγματι τον ορισμό της Δύσης -ελευθερία του λόγου, ατομική ιδιοκτησία, διαχωρισμός θρησκείας και κράτους και συνταγματική διακυβέρνηση- να είναι απλώς "καταρρέουσες πεποιθήσεις" που ισοδυναμούν με "τίποτα";
Τι ειρωνεία να επιδιώκουν γόητρο οι σύγχρονοι μας οι στις Κλασικές Σπουδές διαβεβαιώνοντας τους εχθρούς της Δύσης ότι δεν υπάρχει "γόητρο" στους Έλληνες.
Τι ειρωνεία που σχεδόν κάθε άλλος πολιτισμός στον κόσμο σήμερα καταρρέει εκτός από το δυτικό.
[...]
Όμως δυστυχώς όλοι οι πολιτισμοί δεν είναι ίσοι, είτε πρέπει είτε όχι. Και οι κλασικιστές δεν πρέπει να προσποιούνται ότι "όλοι οι πολιτισμοί είναι ίσοι".
Ξέρουν πολύ καλά ότι δεν υπάρχει ένας Φαίδων στην Αίγυπτο, μια Ορέστεια στην Περσία ή μια Ιλιάς στην Ασσυρία, πόσο μάλλον δημοκρατία μεταξύ των Γερμανών της αντίστοιχης εποχής ή πανεπιστήμια στη Γαλατία του τέταρτου π.Χ. αιώνα.
Οι Φαραώ δεν είχαν σχέδια για αεροπλάνα και ο Σωκράτης, όπως έχει καταδείξει η καθηγήτρια Μαίρη Λέφκοβιτς ξανά και ξανά, ούτε μαύρος υπήρξε ούτε προϊόν κλεμμένου αφρικανικού φιλοσοφικού συστήματος. (Βλ. Mary Lefkowitz Μαύρη Αθηνά: Μύθοι και Πραγματικότητα, Κάκτος, 1997).
Οι Ρωμαίοι έμαθαν πολλά από την πραγματεία του Μάγωνα του Καρχηδονίου περί γεωργίας, όμως στον πολιτισμό της Καρχηδόνας δεν υπήρξε τίποτα που να μοιάζει έστω με την παράδοση του Θεόφραστου σχετικά με τη δυτική αγρονομία.
Ρωτάμε τον Γκάρι Γουίλς που υποστηρίζει ότι:
"Ο ευρωκεντρισμός όταν ενσωματώθηκε στη μελέτη των κλασικών, δημιούργησε μια λανθασμένη εικόνα των ίδιων των κλασικών. Η πολυτισμικότητα διαλύει τώρα αυτή την πλάνη. Μαθαίνουμε ότι η ''Δύση'' είναι ένα, ομολογουμένως λαμπρό, παράγωγο της Ανατολής" (New York Times Magazine, 16 Φεβρουαρίου 1997, σ. 42)
Μήπως θα μπορούσε να μας υποδείξει ο Γκάρι Γουίλς από πιο ακριβώς μέρος της Ανατολής προήλθε η δημοκρατία, η ελεύθερη έρευνα, η ύπαρξη μεσαίας τάξης, ο στρατός των πολιτών, η πολιτική ελευθερία, η λογοτεχνία χωριστά από τη θρησκεία η λέξεις όπως "παρωδία", "κυνισμός", "σκεπτικισμός" και μια γλώσσα αφαίρεσης και ορθολογισμού;
Μήπως η καθηγήτρια Πάσμαν μπορεί να μας εξηγήσει που ακριβώς υπήρξε ένας "πρώιμος πολιτισμός ισονομίας" έξω από τον κλασικό κόσμο; Στην Αίγυπτο; Στην Καρχηδόνα; Στην Περσία;
[...]
Ποικίλοι και εντυπωσιακοί πολιτισμοί κατοίκησαν την αρχαία Μεσόγειο, πολιτισμοί που συνεχώς συναλλάσσονταν, δανείζονταν, μοιράζονταν, υιοθετούσαν και απέρριπταν πράγματα ο ένας από τον άλλον κατά την κρίση τους, και όλοι τους αξίζουν επιστημονικής διερεύνησης.
Οι Αιγύπτιοι και οι Πέρσες επηρέασαν τον κλασικό κόσμο, ενώ οι ίδιοι οι Έλληνες εντυπωσιάστηκαν κατά καιρούς από τους Σκύθες, τους Κέλτες και τους Καρχηδονίους.
Ωστόσο, οι πολιτισμοί ποτέ δεν ήταν και δεν είναι ίδιοι. Αν οι ονομασίες πρέπει ν' αλλαχτούν για να ταιριάξουν στους καιρούς, πολύ πιο έντιμο θα ήταν να αποκαλέσουμε το πραγματικό τμήμα Κλασικών Σπουδών "τμήμα αντιμεσογειακών Σπουδών".
Αν η αλήθεια εξακολουθούσε να είναι σκοπός για τα αμερικάνικα πανεπιστήμια, τότε θα έπρεπε να διερευνήσουμε το γιατί και το πως μια μικρούλα, φτωχή χώρα στα νότια Βαλκάνια διέφερε τόσο ριζικά από το γενικό πολιτισμό που μοιράζονταν οι πλουσιότεροι γείτονες της από την άλλη πλευρά της θάλασσας, πως και γιατί οι αρχές της εξακολουθούν να ασκούν τόσο βαθιά επίδραση ακόμη και τώρα που μιλάμε.
Όταν οι Φαραώ συνέχιζαν να καταναγκάζουν μαζικά τα εργατικά χέρια για την κατασκευή των δικών τους πολυτελών τάφων, όταν ο Μεγάλος Βασιλιάς της Περσίας έχτιζε ανάκτορα για τον εαυτό του και ναούς για τους θεούς, όπου δεν μπορούσαν να πατήσουν οι κοινοί άνθρωποι, οι Έλληνες κατασκεύαζαν γυμναστήρια, θέατρα, δικαστήρια, δημόσια ναυπηγεία, αγορές και χώρους συνάθροισης για τους ταπεινούς πολίτες τους.
Αυτή είναι μια διαφορετική πραγματικότητα και μπορεί να αξιολογηθεί με απόλυτα κριτήρια.
Δεν υπήρξε Πυραμίδα του Περικλή, Μεγάλο Ανάκτορο του Επαμεινώνδα ή μούμια του Αριστείδη.
Η Γκίζα και η Περσέπολη εξακολουθούν να είναι ωραίες και να αποτελούν μνημεία του ευφυούς συνδυασμού ανθρώπινου και υλικού κεφαλαίου, αλλά αποτελούν επίσης μαρτυρίες του πως και γιατί χρησιμοποιήθηκαν αυτά τα εργατικά χέρια και οι θησαυροί -και για ποιους.
Για μια ακόμα φορά, τίνος οι αρχές "καταρρέουν";
Την ίδια χονδρικά εποχή που ο Κλεισθένης και οι διάδοχοι του οργάνωναν ξανά την Αθήνα σε έννομη δημοκρατία οικοδομημένη σε εκκλησίες του δήμου συνελεύσεις και αξιωματούχους εκλεγόμενους από πολίτες και κλήρους, κληρονομικοί πρίγκιπες και ιερείς κυβερνούσαν τους Κέλτες, τους Πέρσες (των οποίων ο "Μέγας" βασιλιάς μπορούσε να κάνει ότι ήθελε"), τους Σκύθες, τους Εβραίους και τους Αιγυπτίους.
Ενώ οι Έλληνες αγρότες τελειοποιούσαν ένα σύστημα μαζικής μάχης στις τάξεις των οπλιτών για να σώσουν τη γη και τη συναινετική πόλιν τους, οι Καρχηδόνιοι εξακολουθούσαν να προτιμούν μισθοφόρους, ενώ μια τάξη επαγγελματιών στρατιωτικών κυριαρχούσε από καιρό στην Περσία και στην Αίγυπτο.
Ο Μιλτιάδης, εκλεγμένος από το αθηναϊκό λαό για να τον διοικήσει στον Μαραθώνα εξαιτίας της αποδεδειγμένης ικανότητας του στην ηγεσία, νίκησε ένα περσικό στρατό που είχε επικεφαλής τους γιους, τους γαμπρούς και τους ανεψιούς του Δαρείου -ως επί το πλείστον ανίκανους και φοβισμένους εμπίστους του Μεγάλου Βασιλιά, διορισμένους σε διοικητικές θέσεις, προγόνους των παρατρεχάμενων του Σαντάμ και της θεοκρατικής φρουράς του Ιράν.
Ο Λεωνίδας πεθαίνει με τους άντρες του στην πρώτη γραμμή στις Θερμοπύλες, ενώ από ψηλά τον παρακολουθούσε ο βασιλιάς Ξέρξης που είχε θρονιαστεί στο βουνό.
Στη Σαλαμίνα, ενώ ο Θεμιστοκλής κινάει για τη θάλασσα, ο Ξέρξης άλλη μια φορά τραβάει για το βουνό και μετά πίσω στο χαρέμι του.
Ναι, είναι "απλώς διαφορετικά έθιμα", αλλά όλοι οι στρατιώτες, σε όλες τις εποχές, σε όλους τους τόπους, εκτιμούν ένα στρατηγό που μοιάζει, πολεμάει και σκέφτεται σαν κι αυτούς -που πολεμάει μπροστά από τους άντρες του, αντί να κάθεται θρονιασμένος στα μετόπισθεν.
Ενώ οι Πέρσες προσκυνούσαν το βασιλιά πέφτοντας κατά γης στα πόδια του, ο Αριστοφάνης έκανε Αθηναίους πολιτικούς ηγέτες όπως ο Κλέων να μοιάζουν με απλούς εμπόρους χρησμών που διαλαλούν τα ψεύτικα εμπορεύματα τους.
Ενώ ο Αισχύλος μπορούσε να υμνεί την εμφάνιση μιας δημοκρατικής μορφής δίκης με κριτές πολίτες ισότιμους του κατηγορούμενου στην Αθήνα, η δικαιοσύνη στην Αίγυπτο καθοριζόταν πάντα ως "ό,τι αγαπάει ο φαραώ".
Η μελέτη της αρχαίας Μεσογείου μας θυμίζει ότι, ενώ οι Ελληνες συναγωνίζονταν για τιμές στην πόλη μέσω δημοσίων αξιωμάτων, "λειτουργιών" και ομαδικών θυσιών στη μάχη, οι Κέλτες και οι Σκύθες έκαναν συλλογή από κρανία των εχθρών τους για να τα χρησιμοποιήσουν ως κύπελλα.
Ο Ευριπίδης αμφισβήτησε την ίδια την ιδέα ενός θεϊκού και λογικού κόσμου κατά τη διάρκεια θρησκευτικών εορτών που χρηματοδοτούσε το δημόσιο.
Οι Καρχηδόνιοι ιερείς εμπλέκονταν σε βίαιους θεολογικούς καβγάδες και ο φαραώ αναγορευόταν θεός από την παιδική ηλικία.
Ο Ξενοφάνης και ο Πλάτων έφτασαν στο σημείο να απορρίψουν την παράδοση περί ανθρωπόμορφων θεών.
Οι Αιγύπτιοι συνέχιζαν να λατρεύουν θεούς με τη μορφή λιονταριών, βοδιών, κριαριών, λύκων, σκύλων, γάτων, κροκοδείλων, φιδιών, βατράχων και ακρίδων, για να μην αναφέρουμε διάφορες ιβι-, φιδο-, γατο- και λιονταρο-κέφαλες θεότητες με ανθρώπινα σώματα.
Σύμφωνοι, οι Έλληνες εξακολουθούσαν να σφάζουν "βάρβαρα" τα κατοικίδια ζώα τους κατά τις λατρείες τους... Όμως οι δεντρολάτρεις δρυϊδες έπαιρναν οιωνούς από τους σπασμούς ανθρώπινων θυμάτων που το αίμα τους τιναζόταν προς όλες τις κατευθύνσεις ενώ μαχαιρώνονταν δεμένα σε πασσάλους, και οι Καρχηδόνιοι έκαιγαν παιδιά ζωντανά σε τελετουργικά ολοκαυτώματα.
Δεν επαινούμε τους Έλληνες αποικοδομώντας άλλους πολιτισμούς, ωστόσο είναι πια καιρός να αντιληφθούν οι κλασικιστές και τα αμερικανικά πανεπιστήμια ότι υπάρχουν πραγματικές διαφορές μεταξύ Δύσης και μη Δύσης, ότι θεωρούμε δεδομένες αυτές τις διαφορές κάθε μέρα της ζωής μας -και ότι διαφορές σαν κι αυτές γεννήθηκαν με τους Έλληνες.
Εμείς, ως κλασικιστές, είτε μας αρέσει είτε όχι, πρέπει πάντα να λέμε την ενοχλητική αλήθεια και να αποφεύγουμε το εύκολο ψέμα πρέπει να πληροφορούμε τους μαθητές μας για την αλήθεια και να ξεχνάμε τις συνέπειες στην καριέρα μας.
Ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης έγραψαν ιστορία -ελεύθερη έρευνα των γεγονότων κάτι που οι εγγράμματοι της Εγγύς Ανατολής και της Παλαιάς Διαθήκης δεν έκαναν.
Οι κυβερνητικές χρονολογήσεις, τα θρησκευτικά χρονικά, τα στοιχεία των εκστρατειών, τα ιερατεία, τα θρησκευτικά αποφθέγματα και η απαρίθμηση των δυναστειών εξακολουθούν να μην είναι ιστορία.
Οι ανατολικές εξουσίες έβαζαν τους καλλιτέχνες τους να επεξεργάζονται μικρά πολύτιμα αντικείμενα και ανάγλυφα που να απεικονίζουν τις κατακτήσεις των ηγεμόνων ή να στολίζουν τους ανακτορικούς τάφους.
Οι Έλληνες παρήγαν φτηνά χρηστικά αγγεία αξεπέραστης ωραιότητας και δημόσιες τοιχογραφίες που εξυμνούσαν τη γενναιότητα της κοινότητας.
________________________________________________ Τέλος του Τρίτου μέρους
* Ποιος Σκότωσε τον Όμηρο; Μέρος Πρώτο
"Οι Ελληνες είναι Ζωντανοί τη δεκαετία του '60"
* Ποιος Σκότωσε τον Όμηρο; Μέρος Δεύτερο
-Η Ελληνική Σοφία Προσφέρει ένα Όραμα
* μάντρα - mαntras, Είναι σύντομα στιχάκια ή και μεμονωμένες λέξεις.
Πολύ αποτελεσματικό βοήθημα για να συγκεντρωθείς καλλίτερα και ευκολότερα στον σκοπό σου, συνήθως στον διαλογισμό.
Η "νέα" θεωρία... αναθεωρεί... αποπροσανατολιστικά επανεπινοημένα προγράμματα και ερωτά:
Ο τομέας μας είναι ώριμος πλέον όχι μόνο για θεωρητική αλλά για πρακτική αναδόμηση. Γιατί Ελληνικά και Λατινικά, αποκλείοντας όλα τα άλλα; Ένα τμήμα Ελληνικών, Εβραϊκών και Συριακών θα ήταν ένας πραγματικά συναρπαστικός χώρος... James O' Donnel, Lingua Franca, Σεπτ./Οκτ. 1995, σ. 62
Το ίδιο θα ήταν και ένα πολύγλωσσο "Τμήμα Ελληνικών, Εβραϊκών, Συριακών, Φοινικικών, Ασσυριακών, Βαβυλωνιακών, Χιτιτικών, Αιγυπτιακών" κ.ο.κ. με σκοπό τον κατευνασμό κάποιων στο πανεπιστήμιο... έστω και σκοτώνοντας τον τομέα;
Στην ερώτηση: Γιατί Ελληνικά και Λατινικά, αποκλείοντας όλα τα άλλα; Η απάντηση είναι:
Ίσως επειδή υπάρχει λογοτεχνία Ελληνικών και Λατινικών, και ίσως επειδή, αυτή και μόνο στη Μεσόγειο, είναι εντελώς ξεχωριστή από τη θρησκεία, αυτή και μόνο εγκαινιάζει τη δυτική εμπειρία.
Ίσως επειδή σ' αυτές τις γλώσσες υπάρχουν λέξεις όπως πολίτης και ελευθερία και λεξιλόγιο όπου εκφράζεται η κοινωνική διαφωνία.
Μια τέτοια παραδοσιακή άποψη, μας λένε, είναι τώρα απελπιστικά "αφελής" και "παρωχημένη":
"Υποστηρίζω ότι η παρούσα έννοια της "κρίσης" έχει παρερμηνευτεί ως μια σύγκρουση μεταξύ θεωρητικής και παραδοσιακής αρχαιολογίας, ή ακόμη και μεταξύ νέου και παλαιού. Στην πραγματικότητα είναι απλώς ένα μέρος της γενικής κατάρρευσης της προσπάθειας των διανοουμένων να ορίσουν τι είναι "Δύση" και τι θα έπρεπε να είναι.
Οι αρχαιολόγοι της Ελλάδας έχουν ουδετεροποιήσει το υλικό τους για να προστατέψουν το σύνολο των πεποιθήσεων που προσέδιδε γόητρο στις Κλασικές Σπουδές. Τώρα που αυτές οι πεποιθήσεις καταρρέουν, δεν τους έχει μείνει τίποτα να υπερασπιστούν". Ian Morris [επ.], Classical Greece: Ancient Histories and Modern Archaeologies, Κέμπριτζ, 1994, σ.3
Μήπως πρέπει να πιστέψουμε ότι αυτός ο αρχαιολόγος και οι πολλοί συνάδελφοί του βρίσκουν στη ζωή τους πράγματι τον ορισμό της Δύσης -ελευθερία του λόγου, ατομική ιδιοκτησία, διαχωρισμός θρησκείας και κράτους και συνταγματική διακυβέρνηση- να είναι απλώς "καταρρέουσες πεποιθήσεις" που ισοδυναμούν με "τίποτα";
Τι ειρωνεία να επιδιώκουν γόητρο οι σύγχρονοι μας οι στις Κλασικές Σπουδές διαβεβαιώνοντας τους εχθρούς της Δύσης ότι δεν υπάρχει "γόητρο" στους Έλληνες.
Τι ειρωνεία που σχεδόν κάθε άλλος πολιτισμός στον κόσμο σήμερα καταρρέει εκτός από το δυτικό.
[...]
Όμως δυστυχώς όλοι οι πολιτισμοί δεν είναι ίσοι, είτε πρέπει είτε όχι. Και οι κλασικιστές δεν πρέπει να προσποιούνται ότι "όλοι οι πολιτισμοί είναι ίσοι".
Ξέρουν πολύ καλά ότι δεν υπάρχει ένας Φαίδων στην Αίγυπτο, μια Ορέστεια στην Περσία ή μια Ιλιάς στην Ασσυρία, πόσο μάλλον δημοκρατία μεταξύ των Γερμανών της αντίστοιχης εποχής ή πανεπιστήμια στη Γαλατία του τέταρτου π.Χ. αιώνα.
Οι Φαραώ δεν είχαν σχέδια για αεροπλάνα και ο Σωκράτης, όπως έχει καταδείξει η καθηγήτρια Μαίρη Λέφκοβιτς ξανά και ξανά, ούτε μαύρος υπήρξε ούτε προϊόν κλεμμένου αφρικανικού φιλοσοφικού συστήματος. (Βλ. Mary Lefkowitz Μαύρη Αθηνά: Μύθοι και Πραγματικότητα, Κάκτος, 1997).
Οι Ρωμαίοι έμαθαν πολλά από την πραγματεία του Μάγωνα του Καρχηδονίου περί γεωργίας, όμως στον πολιτισμό της Καρχηδόνας δεν υπήρξε τίποτα που να μοιάζει έστω με την παράδοση του Θεόφραστου σχετικά με τη δυτική αγρονομία.
Ρωτάμε τον Γκάρι Γουίλς που υποστηρίζει ότι:
"Ο ευρωκεντρισμός όταν ενσωματώθηκε στη μελέτη των κλασικών, δημιούργησε μια λανθασμένη εικόνα των ίδιων των κλασικών. Η πολυτισμικότητα διαλύει τώρα αυτή την πλάνη. Μαθαίνουμε ότι η ''Δύση'' είναι ένα, ομολογουμένως λαμπρό, παράγωγο της Ανατολής" (New York Times Magazine, 16 Φεβρουαρίου 1997, σ. 42)
Μήπως θα μπορούσε να μας υποδείξει ο Γκάρι Γουίλς από πιο ακριβώς μέρος της Ανατολής προήλθε η δημοκρατία, η ελεύθερη έρευνα, η ύπαρξη μεσαίας τάξης, ο στρατός των πολιτών, η πολιτική ελευθερία, η λογοτεχνία χωριστά από τη θρησκεία η λέξεις όπως "παρωδία", "κυνισμός", "σκεπτικισμός" και μια γλώσσα αφαίρεσης και ορθολογισμού;
Μήπως η καθηγήτρια Πάσμαν μπορεί να μας εξηγήσει που ακριβώς υπήρξε ένας "πρώιμος πολιτισμός ισονομίας" έξω από τον κλασικό κόσμο; Στην Αίγυπτο; Στην Καρχηδόνα; Στην Περσία;
[...]
Ποικίλοι και εντυπωσιακοί πολιτισμοί κατοίκησαν την αρχαία Μεσόγειο, πολιτισμοί που συνεχώς συναλλάσσονταν, δανείζονταν, μοιράζονταν, υιοθετούσαν και απέρριπταν πράγματα ο ένας από τον άλλον κατά την κρίση τους, και όλοι τους αξίζουν επιστημονικής διερεύνησης.
Οι Αιγύπτιοι και οι Πέρσες επηρέασαν τον κλασικό κόσμο, ενώ οι ίδιοι οι Έλληνες εντυπωσιάστηκαν κατά καιρούς από τους Σκύθες, τους Κέλτες και τους Καρχηδονίους.
Ωστόσο, οι πολιτισμοί ποτέ δεν ήταν και δεν είναι ίδιοι. Αν οι ονομασίες πρέπει ν' αλλαχτούν για να ταιριάξουν στους καιρούς, πολύ πιο έντιμο θα ήταν να αποκαλέσουμε το πραγματικό τμήμα Κλασικών Σπουδών "τμήμα αντιμεσογειακών Σπουδών".
Αν η αλήθεια εξακολουθούσε να είναι σκοπός για τα αμερικάνικα πανεπιστήμια, τότε θα έπρεπε να διερευνήσουμε το γιατί και το πως μια μικρούλα, φτωχή χώρα στα νότια Βαλκάνια διέφερε τόσο ριζικά από το γενικό πολιτισμό που μοιράζονταν οι πλουσιότεροι γείτονες της από την άλλη πλευρά της θάλασσας, πως και γιατί οι αρχές της εξακολουθούν να ασκούν τόσο βαθιά επίδραση ακόμη και τώρα που μιλάμε.
Όταν οι Φαραώ συνέχιζαν να καταναγκάζουν μαζικά τα εργατικά χέρια για την κατασκευή των δικών τους πολυτελών τάφων, όταν ο Μεγάλος Βασιλιάς της Περσίας έχτιζε ανάκτορα για τον εαυτό του και ναούς για τους θεούς, όπου δεν μπορούσαν να πατήσουν οι κοινοί άνθρωποι, οι Έλληνες κατασκεύαζαν γυμναστήρια, θέατρα, δικαστήρια, δημόσια ναυπηγεία, αγορές και χώρους συνάθροισης για τους ταπεινούς πολίτες τους.
Αυτή είναι μια διαφορετική πραγματικότητα και μπορεί να αξιολογηθεί με απόλυτα κριτήρια.
Δεν υπήρξε Πυραμίδα του Περικλή, Μεγάλο Ανάκτορο του Επαμεινώνδα ή μούμια του Αριστείδη.
Η Γκίζα και η Περσέπολη εξακολουθούν να είναι ωραίες και να αποτελούν μνημεία του ευφυούς συνδυασμού ανθρώπινου και υλικού κεφαλαίου, αλλά αποτελούν επίσης μαρτυρίες του πως και γιατί χρησιμοποιήθηκαν αυτά τα εργατικά χέρια και οι θησαυροί -και για ποιους.
Για μια ακόμα φορά, τίνος οι αρχές "καταρρέουν";
Την ίδια χονδρικά εποχή που ο Κλεισθένης και οι διάδοχοι του οργάνωναν ξανά την Αθήνα σε έννομη δημοκρατία οικοδομημένη σε εκκλησίες του δήμου συνελεύσεις και αξιωματούχους εκλεγόμενους από πολίτες και κλήρους, κληρονομικοί πρίγκιπες και ιερείς κυβερνούσαν τους Κέλτες, τους Πέρσες (των οποίων ο "Μέγας" βασιλιάς μπορούσε να κάνει ότι ήθελε"), τους Σκύθες, τους Εβραίους και τους Αιγυπτίους.
Ενώ οι Έλληνες αγρότες τελειοποιούσαν ένα σύστημα μαζικής μάχης στις τάξεις των οπλιτών για να σώσουν τη γη και τη συναινετική πόλιν τους, οι Καρχηδόνιοι εξακολουθούσαν να προτιμούν μισθοφόρους, ενώ μια τάξη επαγγελματιών στρατιωτικών κυριαρχούσε από καιρό στην Περσία και στην Αίγυπτο.
Ο Μιλτιάδης, εκλεγμένος από το αθηναϊκό λαό για να τον διοικήσει στον Μαραθώνα εξαιτίας της αποδεδειγμένης ικανότητας του στην ηγεσία, νίκησε ένα περσικό στρατό που είχε επικεφαλής τους γιους, τους γαμπρούς και τους ανεψιούς του Δαρείου -ως επί το πλείστον ανίκανους και φοβισμένους εμπίστους του Μεγάλου Βασιλιά, διορισμένους σε διοικητικές θέσεις, προγόνους των παρατρεχάμενων του Σαντάμ και της θεοκρατικής φρουράς του Ιράν.
Ο Λεωνίδας πεθαίνει με τους άντρες του στην πρώτη γραμμή στις Θερμοπύλες, ενώ από ψηλά τον παρακολουθούσε ο βασιλιάς Ξέρξης που είχε θρονιαστεί στο βουνό.
Στη Σαλαμίνα, ενώ ο Θεμιστοκλής κινάει για τη θάλασσα, ο Ξέρξης άλλη μια φορά τραβάει για το βουνό και μετά πίσω στο χαρέμι του.
Ναι, είναι "απλώς διαφορετικά έθιμα", αλλά όλοι οι στρατιώτες, σε όλες τις εποχές, σε όλους τους τόπους, εκτιμούν ένα στρατηγό που μοιάζει, πολεμάει και σκέφτεται σαν κι αυτούς -που πολεμάει μπροστά από τους άντρες του, αντί να κάθεται θρονιασμένος στα μετόπισθεν.
Ενώ οι Πέρσες προσκυνούσαν το βασιλιά πέφτοντας κατά γης στα πόδια του, ο Αριστοφάνης έκανε Αθηναίους πολιτικούς ηγέτες όπως ο Κλέων να μοιάζουν με απλούς εμπόρους χρησμών που διαλαλούν τα ψεύτικα εμπορεύματα τους.
Ενώ ο Αισχύλος μπορούσε να υμνεί την εμφάνιση μιας δημοκρατικής μορφής δίκης με κριτές πολίτες ισότιμους του κατηγορούμενου στην Αθήνα, η δικαιοσύνη στην Αίγυπτο καθοριζόταν πάντα ως "ό,τι αγαπάει ο φαραώ".
Η μελέτη της αρχαίας Μεσογείου μας θυμίζει ότι, ενώ οι Ελληνες συναγωνίζονταν για τιμές στην πόλη μέσω δημοσίων αξιωμάτων, "λειτουργιών" και ομαδικών θυσιών στη μάχη, οι Κέλτες και οι Σκύθες έκαναν συλλογή από κρανία των εχθρών τους για να τα χρησιμοποιήσουν ως κύπελλα.
Ο Ευριπίδης αμφισβήτησε την ίδια την ιδέα ενός θεϊκού και λογικού κόσμου κατά τη διάρκεια θρησκευτικών εορτών που χρηματοδοτούσε το δημόσιο.
Οι Καρχηδόνιοι ιερείς εμπλέκονταν σε βίαιους θεολογικούς καβγάδες και ο φαραώ αναγορευόταν θεός από την παιδική ηλικία.
Ο Ξενοφάνης και ο Πλάτων έφτασαν στο σημείο να απορρίψουν την παράδοση περί ανθρωπόμορφων θεών.
Οι Αιγύπτιοι συνέχιζαν να λατρεύουν θεούς με τη μορφή λιονταριών, βοδιών, κριαριών, λύκων, σκύλων, γάτων, κροκοδείλων, φιδιών, βατράχων και ακρίδων, για να μην αναφέρουμε διάφορες ιβι-, φιδο-, γατο- και λιονταρο-κέφαλες θεότητες με ανθρώπινα σώματα.
Σύμφωνοι, οι Έλληνες εξακολουθούσαν να σφάζουν "βάρβαρα" τα κατοικίδια ζώα τους κατά τις λατρείες τους... Όμως οι δεντρολάτρεις δρυϊδες έπαιρναν οιωνούς από τους σπασμούς ανθρώπινων θυμάτων που το αίμα τους τιναζόταν προς όλες τις κατευθύνσεις ενώ μαχαιρώνονταν δεμένα σε πασσάλους, και οι Καρχηδόνιοι έκαιγαν παιδιά ζωντανά σε τελετουργικά ολοκαυτώματα.
Δεν επαινούμε τους Έλληνες αποικοδομώντας άλλους πολιτισμούς, ωστόσο είναι πια καιρός να αντιληφθούν οι κλασικιστές και τα αμερικανικά πανεπιστήμια ότι υπάρχουν πραγματικές διαφορές μεταξύ Δύσης και μη Δύσης, ότι θεωρούμε δεδομένες αυτές τις διαφορές κάθε μέρα της ζωής μας -και ότι διαφορές σαν κι αυτές γεννήθηκαν με τους Έλληνες.
Εμείς, ως κλασικιστές, είτε μας αρέσει είτε όχι, πρέπει πάντα να λέμε την ενοχλητική αλήθεια και να αποφεύγουμε το εύκολο ψέμα πρέπει να πληροφορούμε τους μαθητές μας για την αλήθεια και να ξεχνάμε τις συνέπειες στην καριέρα μας.
Ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης έγραψαν ιστορία -ελεύθερη έρευνα των γεγονότων κάτι που οι εγγράμματοι της Εγγύς Ανατολής και της Παλαιάς Διαθήκης δεν έκαναν.
Οι κυβερνητικές χρονολογήσεις, τα θρησκευτικά χρονικά, τα στοιχεία των εκστρατειών, τα ιερατεία, τα θρησκευτικά αποφθέγματα και η απαρίθμηση των δυναστειών εξακολουθούν να μην είναι ιστορία.
Οι ανατολικές εξουσίες έβαζαν τους καλλιτέχνες τους να επεξεργάζονται μικρά πολύτιμα αντικείμενα και ανάγλυφα που να απεικονίζουν τις κατακτήσεις των ηγεμόνων ή να στολίζουν τους ανακτορικούς τάφους.
Οι Έλληνες παρήγαν φτηνά χρηστικά αγγεία αξεπέραστης ωραιότητας και δημόσιες τοιχογραφίες που εξυμνούσαν τη γενναιότητα της κοινότητας.
________________________________________________ Τέλος του Τρίτου μέρους
* Ποιος Σκότωσε τον Όμηρο; Μέρος Πρώτο
"Οι Ελληνες είναι Ζωντανοί τη δεκαετία του '60"
-Η Ελληνική Σοφία Προσφέρει ένα Όραμα
* μάντρα - mαntras, Είναι σύντομα στιχάκια ή και μεμονωμένες λέξεις.
Πολύ αποτελεσματικό βοήθημα για να συγκεντρωθείς καλλίτερα και ευκολότερα στον σκοπό σου, συνήθως στον διαλογισμό.
Scholeio.com
