...για να διαμαρτύρεται, πρέπει να συλλογίζεται.
«.. Αν θελήσουμε να εξετάσουμε συνολικά τις φύσεις των ανθρώπων, θα βρούμε τους πιο πολλούς απ’ αυτούς να μην χαίρονται ούτε με τις υγιεινότερες τροφές ούτε με τις ωραιότερες ενασχολήσεις ούτε με τα καλύτερα πράγματα ούτε με τα ωφελιμότερα μαθήματα, αλλά να καταγίνονται με ηδονές εντελώς αντίθετες προς το συμφέρον τους, θεωρώντας καρτερικούς και φιλόπονους όσους κάνουν κάτι από τα δέοντα.
Πώς θα μπορούσε κάποιος ν’ αρέσει σ’ αυτούς, παραινώντας ή διδάσκοντάς τους ή λέγοντάς τους κάτι χρήσιμο;
Αυτοί – εκτός απ’ όσα ήδη είπαμε – φθονούν όσους φρονούν σωστά, θεωρούν χρηστούς όσους δεν έχουν νου, κ’ έτσι αποφεύγουν την αλήθεια των πραγμάτων, με αποτέλεσμα να μην γνωρίζουν ούτε τα δικά τους θέματα, αλλά να λυπούνται αναλογιζόμενοι τα προσωπικά τους και να χαίρονται συζητώντας τις ξένες υποθέσεις, προτιμώντας να κακοπάθει το σώμα τους παρά να καταπονηθεί η ψυχή τους με σκέψεις γύρω από τ’ αναγκαία.
Αυτούς θα τους συναντήσει κάποιος να λοιδορούν ή να λοιδορούνται στις μεταξύ τους συναναστροφές, και να εύχονται παρά να σκέφτονται μέσα στην μοναξιά τους». ____________________________________________________ Ισοκράτης
Πίο Μπαρόχα, ασυμβίβαστος, επαναστατικός χαρακτήρας, ένας άνδρας οξυδερκής και θαρραλέος, ένας άνθρωπος ευφυής και τολμηρός, αιρετικός για την συντηρητική θεώρηση, επικίνδυνος για την όποια σκέψη φοβάται να αμφισβητήσει.
Επηρέασε αρκετούς μεταγενέστερους συγγραφείς, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζει ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ, ο οποίος δανείζεται από τον Μπαρόχα το χαρακτηριστικό του λιτού ύφους και της απλής και χαμηλόφωνης έκφρασης του πρωτοποριακού για εκείνη την εποχή, έργο του αλλά και πάντοτε επίκαιρο.
Οι πρωταγωνιστές του, είναι απλοί άνθρωποι τού καθημερινού μόχθου, απόκληροι και φτωχοί βιοπαλαιστές, χαρακτήρες εξαθλιωμένοι και καταπιεσμένοι, ενίοτε μικροπρεπείς και κοντόφθαλμοι. Άλλοτε οι ήρωές του είναι επαναστατικοί, όπως ήταν και ο ίδιος ο Μπαρόχα, άλλοτε είναι συμβιβασμένοι και υποταγμένοι, όπως ήταν όλοι εκείνοι που ποτέ δεν κατάφεραν να τον κατανοήσουν.
Πίο Μπαρόχα ένας δημιουργός που μέχρι σήμερα, στην Ελλάδα, δεν είχε την τύχη να μελετηθεί τόσο, όσο – ίσως – θα ταίριαζε και θα άξιζε σε έναν συγγραφέα με την δική του ιδιοσυγκρασία.
Το «πιο ολοκληρωμένο και πλήρες» βιβλίο του – κατά την εκτίμηση τού ίδιου του συγγραφέα – είναι «Το δέντρο της επιστήμης», ένα κατά βάση αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα, στου οποίου τις σελίδες κυριαρχεί μία ανεπανάληπτη «πάλη ιδεών», μία «μάχη στοχασμών», όπου «εκτείνεται καλύτερα, απ’ όσο σε οποιοδήποτε άλλο βιβλίο του, το πνεύμα τού Μπαρόχα», σύμφωνα με την άποψη πολλών κριτικών.
Το δέντρο της επιστήμης
Pío Baroja, El árbol de la ciencia, Biblioteca Baroja, Alianza Editorial, Madrid, 2006
Μια μικρή ανθολογία ρήσεων, στοχασμών και αποφθεγμάτων του Πίο Μπαρόχα, θα λέγαμε, που περιέχει αποσπάσματα από το σημαντικότερο μυθιστόρημα του διακεκριμένου Βάσκου συγγραφέα. Σκοπός να καταστήσει γνωστό το «πνεύμα του Μπαρόχα».
_________
Ο κεντρικός ήρωας τού μυθιστορήματος, ο Ανδρέας (Andrés), υποκαθιστά – σύμφωνα με την γνώμη των περισσοτέρων φιλολόγων – τον ίδιο τον συγγραφέα, και στο πρόσωπό του αντανακλά τους στοχασμούς, τις αναζητήσεις, τις απορίες, τις αγωνίες και τους προβληματισμούς που δια βίου απασχόλησαν την δραστήρια διάνοια τού Πίο Μπαρόχα.
Η συνεχής αναζήτηση της αλήθειας, ενός σαφούς και αδιάψευστου κριτηρίου για την ζωή, μιας σταθερής βάσης ή ενός ακλόνητου παρατηρητηρίου για ορθούς συλλογισμούς και σωστά συμπεράσματα, αποτελεί τον κεντρικό πυρήνα τού έργου τού Μπαρόχα.
Κινούμενος μεταξύ επιστήμης και απλής καθημερινότητας, μεταξύ λογικής και συναισθήματος, μεταξύ τού «κοινώς αποδεκτού» και τού «ατομικώς σαφούς», ο Βάσκος στοχαστής αντιμετωπίζει μία συνεχή σειρά από αντικρουόμενες απόψεις, μιά αλυσίδα από αλληλοαναιρούμενες ιδέες, και θαρραλέα επιχειρεί ή να τις ασπαστεί ή να τις απορρίψει ή να τις τροποποιήσει.
.jpg)
Α΄ Στοχασμοί για την Κοινωνία και τον Άνθρωπο
- «..Όλοι οι λαοί, χωρίς αμφιβολία, διαθέτουν μία σειρά από πρακτικούς κανόνες για την ζωή, την συνέχιση της φυλής, την Ιστορία, το φυσικό και το ηθικό περιβάλλον. Αυτοί οι κανόνες, αυτή η ιδιαίτερη οπτική, αποτελούν έναν χρήσιμο πραγματισμό, που απλοποιεί, που συνθέτει.
Ο εθνικός πραγματισμός εκπληρώνει την αποστολή του εφόσον αφήνει ελεύθερο δρόμο στην πραγματικότητα. Αν, όμως, κλείσει αυτός ο δρόμος, τότε η κανονικότητα ενός λαού αλλοιώνεται, η ατμόσφαιρα διαταράσσεται, οι ιδέες και οι πράξεις αποκτούν εσφαλμένες προοπτικές..»
- »..Τον κατείχε ένας φρενήρης εγωισμός και θεωρούσε τον εαυτό του ως το κέντρο ισορροπίας τού κόσμου..»
- »..Σύμφωνα με την πρακτική εφαρμογή τής θεωρίας του για το χρήμα, που ήταν το αντίστοιχο τής λέξης «αξία», ο όρος «αποκληρωμένος» έπρεπε να ήταν συνώνυμος τού όρου «άθλιος».
- »..Η μουσική περιπλάνηση κάνει τους φθονερούς και τους παλιανθρώπους – που ακούν τις μελωδίες τού Μότσαρτ ή τις αρμονίες τού Βάγκνερ – να ξεκουράζονται απολαυστικά από την εσωτερική δραστηριότητά τους, η οποία τους προκαλεί τα κακά συναισθήματά τους..»
- »..Είναι ένα κακόβουλο συναίσθημα αντίθεσης το να αισθάνεσαι υγιής και δυνατός κοντά στον ανάπηρο και στον αδύναμο;»
- »..Αναζητούσε φίλους λιγότερο έξυπνους από τον ίδιο, για να τους εκμεταλλεύεται. Εκεί, όπου έβλεπε μιά οποιαδήποτε ανωτερότητα, όποιας μορφής και αν ήταν εκείνη, αυτός αποσυρόταν..»
- »..Φρόντιζε το μαλλί, το μουστάκι, τα νύχια του και τού άρεζε να περνιέται για όμορφος. Κατά βάθος, η μεγάλη επιθυμία του ήταν να κυριαρχεί, αλλά δεν μπορούσε ν’ ασκήσει την κυριαρχία του σε μιά ευρεία ζώνη, ούτε να χαράξει ένα σχέδιο, και όλη η επιθυμία του για δύναμη και όλη η ικανότητά του διοχετεύονταν σε πράγματα μικρά..»
- »..Παρατηρούσε τ’ αγαθά τής γης με τα μάτια Εβραίου ενεχυροδανειστή.
Όταν αντιλαμβανόταν ότι έναντι τριάντα λεπτών είχε αγοράσει ένα πράγμα που
κόστιζε είκοσι, αισθανόταν μιά αληθινή απογοήτευση..»
- »..Ο κόσμος τού φαινόταν μία μείξη τρελοκομείου και νοσοκομείου. Το να είναι κάποιος έξυπνος αποτελούσε μιά κακοτυχία, και η ευτυχία μπορούσε να προέλθει μόνον μέσα από την ασυνειδησία και την παραφροσύνη..»
- »..Είναι τόσο λογικό, τόσο φυσικό στον άνθρωπο ν’ αποφεύγει τον πόνο, την αρρώστια, την θλίψη!»
- »..Μπορούμε να πούμε ότι η ανθρώπινη ψυχολογία δεν είναι κάτι άλλο, παρά μιά σύνθεση από ψυχολογίες ζώων. Έτσι, μέσα στον άνθρωπο ανευρίσκονται όλες οι μορφές τής εκμετάλλευσης και τής πάλης: εκείνη τού μικροβίου, εκείνη τού εντόμου, εκείνη τού θηρίου..»
- »..Ο Ανδρέας κατάφερε να συμπεράνει ότι η αισιοδοξία και η απαισιοδοξία είναι οργανικά αποτελέσματα, όπως η καλή και η κακή πέψη..»
- »..Για ποιόν λόγο να προκαλέσει στον ίδιο τον εαυτό του ένα άχρηστο βάσανο; Αυτό το θέμα το συλλογίστηκε μόνος του για ώρες..»
- »..Το ένστικτο αυτοσυντήρησης τού κοινωνικού σώματος είναι αρκετά ισχυρό γιά ν’ απορρίψει καθετί που δεν μπορεί να χωνέψει..»
- »..Μήπως νομίζεις ότι ο εγωισμός πρόκειται να εξαφανισθεί; Θα εξαφανιζόταν η Ανθρωπότητα..»
- »..Στην γυναίκα και στο κοινωνικό σύνολο πρέπει να υπόσχεσαι τον παράδεισο..»
- »..Για να φτάσεις να δώσεις στους ανθρώπους έναν κοινό κανόνα, μιά
πειθαρχία, μιά οργάνωση, απαιτείται μιά πίστη, ένα όραμα, κάτι που – ακόμη και αν
είναι ένα ψέμα που βγήκε από εμάς τους ίδιους – να φαίνεται σαν μιά αλήθεια που
ήρθε απ’ έξω..»
- »..Όποιος αγαπά την αντιλογία και την πολυλογία είναι ανίκανος να μάθει οτιδήποτε σοβαρό.
- »..Ο Ανδρέας δεν ήταν από εκείνους τους ανθρώπους που θεωρούσαν το διάβασμα ως ένα υποκατάστατο τής ζωής. Αυτός διάβαζε ακριβώς επειδή δεν μπορούσε να ζήσει..»
- »..Πίστεψε, όπως ο Σοπενχάουερ, ότι εκείνος, που διαβάζει προσεκτικά τα «Εννέα Βιβλία»* του Ηροδότου, έχει στην διάθεσή του όλους τους δυνατούς συνδυασμούς για εγκλήματα, ανατροπές, ηρωισμούς και αδικίες, καλοσύνες και κακίες που μπορεί να μας παράσχει η Ιστορία..»
* Πρόκειται για τα εννέα βιβλία της Ιστορίας τού Ηροδότου, καθένα από τα οποία έφερε το όνομα μίας από τις εννέα Μούσες.
- »..Η πνευματική του κατάσταση ήταν ισχυρότερη ενόσω ο ίδιος ήταν ο μοναδικός μάρτυρας της νίκης του..»
- »..Στην Αγγλία, στην Γαλλία, στην Γερμανία; Σε όλα τα μέρη, ο άνθρωπος, στην φυσική του κατάσταση, είναι ένα γουρούνι. Ηλίθιος και εγωιστής..»
- »..Ο άνθρωπος της αλήθειας αναζητά πρώτ’ απ’ όλα την ελευθερία του.
Πρέπει κανείς να είναι φτωχοδιάβολος ή να έχει ψυχή σκύλου για να του φαίνεται
κακιά η ελευθερία..»
- »..Τι πιο αξιοπρεπές απ’ το να ζεις από την εργασία σου!»
- ».. «Πιστεύεις στην γαλήνη του άγριου;», ρώτησε ο Ιτούρριος. «Τι αυταπάτη! Και αυτό είναι μια δική μας εφεύρεση. Ο άγριος ποτέ δεν υπήρξε γαλήνιος».
- »..Δεδομένης της πρακτικής τάσης του, ήταν λίγο παράδοξη αυτή η αντίδρασή του στο να είναι προστατευόμενος..»
- »..Είχε έναν αέρα αναισθησίας και λήθαργου, που μόνον ένας κατακλυσμός εξαθλιώσεων μπορεί να δώσει σ’ ένα ανθρώπινο ον..»
- »..Ήταν εξαθλιωμένοι και γουρούνια, που ποτέ δεν θα ανορθώνονταν μέσα από το κατάντημά τους, εξαιτίας της αμέλειας και της αυτοεγκατάλειψής τους..»
- »..Για να είναι κανείς εγωιστής, πρέπει να γνωρίζει, για να διαμαρτύρεται, πρέπει να συλλογίζεται. Εγώ πιστεύω ότι ο πολιτισμός οφείλει περισσότερα στον εγωισμό, παρά σε όλες τις θρησκείες και τις φιλανθρωπικές ουτοπίες. Ο εγωισμός κατασκεύασε το μονοπάτι, τον δρόμο, την οδό, τον σιδηρόδρομο, το πλοίο, τα πάντα..»
- »..Το μίσος εναντίον τού λαϊκού πνεύματος τον στήριζε κατά την μυστική πάλη του. Ήταν ένα από εκείνα τα βαθιά μίση, που φτάνουν στο σημείο να χαρίσουν την γαλήνη σ’ όποιον τα αισθάνεται, μιά υποτίμηση επική και υπεροπτική.
Γι’ αυτόν δεν υπήρχαν χλευασμοί. Όλοι γλιστρούσαν πάνω από την πανοπλία της
απάθειάς του..»
- »..Οι χιλιοτραγουδισμένες αγροτικές εργασίες, κίνητρο έμπνευσης για τους ποιητές, του φαίνονταν βλακώδεις και κτηνώδεις. Πόσο πιο όμορφη, ακόμη και αν βρισκόταν έξω από κάθε ιδέα περί παραδοσιακής ομορφιάς, ήταν η λειτουργία ενός ηλεκτρικού κινητήρα, παρά αυτή η χειρωνακτική, χοντροκομμένη, βάρβαρη και κακοπληρωμένη εργασία!»
- »..Η γονιμότητα δεν μπορεί να είναι ένα κοινωνικό ιδεώδες. Δεν χρειάζεται ποσότητα, αλλά ποιότητα. Ακόμη και αν οι πατριώτες ή οι επαναστάτες τραγουδούν το γόνιμο κτήνος, για μένα αυτό θα είναι πάντοτε ένα μισητό ζώο..»
- ».. «Πώς φαίνεται η πρακτική αντίληψη αυτής της σημιτικής συμμορίας!», είπε ο Ιτούρριος. «Πώς μυρίστηκαν εκείνοι οι καλοί Εβραίοι, με τις γαμψές μύτες τους, ότι η συνειδησιακή κατάσταση μπορούσε να περιπλέξει την ζωή!».
- »..Οι Έλληνες και οι Σημίτες διέθεταν το ισχυρό ένστικτο τής ζωής, εφεύρισκαν θεούς για τους εαυτούς τους, έναν Παράδεισο αποκλειστικά δικό τους. Εγώ πιστεύω ότι, κατά βάθος, δεν καταλάβαιναν τίποτε από την Φύση..»
Β΄ Στοχασμοί γιά τον Έρωτα και τον Γάμο
- »..Στα μυθιστορήματα θεωρούνταν ανωμαλία ένας νέος άνδρας χωρίς έναν μεγάλο έρωτα. Στην ζωή, η ανωμαλία ήταν να συναντούσες έναν άνδρα αληθινά ερωτευμένο..»
- »..Αυτό το δίλημμα παρουσιαζόταν ενώπιόν του. Αν ήθελε να ζήσει μαζί με μιά γυναίκα, όφειλε να νυμφευτεί, να υποταχθεί. Δηλαδή, να δώσει για ένα πράγμα τής ζωής ολόκληρη την πνευματική ελευθερία του, να υποκύψει στην εκπλήρωση υποχρεώσεων και κοινωνικών καθηκόντων, να εκδηλώνει τον σεβασμό του προς έναν πεθερό, προς μία πεθερά, προς έναν γυναικάδελφο, πράγμα που τον τρομοκρατούσε..»
- »..Λοιπόν, ο έρωτας – και θα σας φανώ ένας δοκησίσοφος – είναι η συνύπαρξη τού ενστίκτου της ειδωλοφιλίας* και τού ενστίκτου της συνουσίας..»
* Με τον όρο «ειδωλοφιλία» μεταγλωττίστηκε ο όρος «fetichismo» («φετιχισμός»), ο οποίος συνήθως μεταγλωττίζεται ως «ειδωλολατρία», προκαλώντας σύγχυση μεταξύ των δύο εννοιών, οι οποίες ούτε είναι ούτε πρέπει να εκλαμβάνονται ως συνώνυμες.
- »..Είστε ένας άνθρωπος εγωιστής, λίγο ωμός, δυνατός, υγιής, ανθεκτικός στον προσωπικό πόνο και αδιάφορος προς τα ξένα παθήματα;
Ναι;
Ε, λοιπόν, νυμφευτείτε, κάντε παιδιά. Θα είστε ένας καλός πατέρας τής οικογένειας…
Αν, όμως, είστε ένας άνθρωπος ευσυγκίνητος, νευρικός, που αισθάνεται πολύ τον πόνο, τότε μην νυμφεύεστε και, αν νυμφευτείτε, μην κάνετε παιδιά..»
- »..Εύκολο δεν είναι, αλλά μόνον ο κίνδυνος, μόνον η πιθανότητα ν’ αναπαράγεις αρρωστημένους απογόνους, θα έπρεπε να ήταν αρκετή ώστε μην το επιχειρούσε ο άνθρωπος. Η διαιώνιση τού πόνου μέσα στον κόσμο μου φαίνεται έγκλημα..»
- »..Η πρωταρχική ιδέα τής γυναίκας είναι το παιδί. Ενστικτωδώς η γυναίκα θέλει πρώτ’ απ’ όλα ένα παιδί, αλλά η Φύση έχει την ανάγκη να ντύσει αυτή την επιθυμία με μιά άλλη μορφή, πιο ποιητική, πιο υποβλητική, και δημιουργεί αυτά τα ψέματα, αυτά τα παραπετάσματα που συναποτελούν τον έρωτα..»
- »..Όχι, δεν πρέπει να είναι δίκαιο ν’ αναπαράγεις όντα που θα ζήσουν μέσα στον πόνο..»
- »..Στις χώρες, όπου η ζωή είναι έντονα ερωτική, δεν υπάρχουν κίνητρα λαγνείας. Αντίθετα, σ’ εκείνα τα χωριά, σαν την Αλκολέα*, όπου η ερωτική ζωή ήταν τόσο μικροπρεπής και τόσο φτωχή, οι ερωτοκεντρικοί υπαινιγμοί γιά την ερωτική ζωή βρίσκονταν παντού..»
- »..Στο Λονδίνο, ενώ αυξανόταν η ερωτική ζωή λόγω τής ελευθερίας των
ηθών, ελαττωνόταν η πορνογραφία. Στην Αλκολέα*, ενώ ελαττωνόταν η ερωτική ζωή,
αυξανόταν η πορνογραφία..»
* Όνομα ισπανικού χωριού (Alcolea)
Γ΄ Στοχασμοί για την Ζωή
- »..Η συνακόλουθη σκέψη, προς την οποία εγώ βάδιζα, ήταν ότι ενώπιον τής ζωής δεν υπάρχουν, παρά δύο πρακτικές λύσεις για τον γαλήνιο άνθρωπο: η ή αποχή και η αδιάφορη ενατένιση των πάντων ή η περιορισμένη εντός ενός μικρού κύκλου δράση. Δηλαδή, το ότι μπορείς να διακατέχεσαι από έναν δονκιχωτισμό εναντίον μιας ανωμαλίας, αλλά είναι παράλογο να τον διαθέτεις εναντίον ενός γενικού κανόνα..»
- »..Εάν η ζωή ήταν τόσο ισχυρή, ώστε να μας παράσερνε, η διαδικασία τής σκέψης θα ήταν ένα θαύμα, κάτι σαν το σταμάτημα και το κάθισμα ενός οδοιπόρου κάτω από την σκιά ενός δέντρου, κάτι σαν την είσοδο σε μιά όαση ειρήνης. Αλλά η ζωή είναι ανόητη, χωρίς συναισθήματα, χωρίς συμβάντα, τουλάχιστον εδώ και – πιστεύω – σε κάθε μέρος, ενώ η σκέψη γεμίζει από τρόμους, ως ανταμοιβή για την συναισθηματική στειρότητα τής ύπαρξης..»
- »..Πολλές φορές φανταζόταν ότι στην ζωή του υπήρχε ένα παράθυρο ανοιχτό προς μία άβυσσο. Κοιτάζοντας έξω από το παράθυρο, ο ίλιγγος και ο τρόμος καταλάμβαναν την ψυχή του..»
- »..Η ζωή έχει γίνει πεντακάθαρη. Η αξία τού χρήματος αυξάνεται. Η αστική νοοτροπία εξαπλώνεται μέσω τής δημοκρατίας. Ήδη είναι αδύνατο να βρεις ποιητικές γωνιές στο βάθος ενός στριφογυριστού παραδείσου. Δεν υπάρχουν, πια, εκπλήξεις..»
- »..Η ζωή είναι μία συνεχής πάλη, ένα σκληρό κυνήγι, μέσα στο οποίο ο ένας καταβροχθίζει τον άλλον: τα φυτά, τα μικρόβια, τα ζώα..»
- »..Η επιθυμία, ο πόθος για ζωή, είναι τόσο ισχυρά στο ζώο, όσο είναι και στον άνθρωπο. Στον άνθρωπο μεγαλύτερη είναι η κατανόηση. Όσο περισσότερο κατανοεί, τόσο λιγότερο ποθεί. Αυτό είναι λογικό, και – επιπλέον – επαληθεύεται από την πραγματικότητα.
Η όρεξη για γνώση αφυπνίζεται στα άτομα που εμφανίζονται στα τέλη μιας εξέλιξης, όταν ατονεί το ένστικτο για ζωή. Ο άνθρωπος, τού οποίου η ανάγκη είναι η γνώση, είναι σαν την πεταλούδα που σπάζει την χρυσαλίδα γιά να πεθάνει..»
Το υγιές, ζωντανό, δυνατό άτομο δεν βλέπει τα πράγματα όπως είναι, επειδή δεν το συμφέρει. Βρίσκεται μέσα σε μιά παραίσθηση. Ο Δον Κιχώτης, στον οποίον ο Θερβάντες* θέλησε να προσδώσει έναν αρνητικό χαρακτήρα, αποτελεί ένα σύμβολο κατάφασης προς την ζωή. Ο Δον Κιχώτης ζει περισσότερο από όλα τα γνωστικά άτομα που τον περιτριγυρίζουν, ζει περισσότερο και με περισσότερη ένταση από τους άλλους..»
Το άτομο ή ο λαός, που θέλει να ζήσει, τυλίγεται στα σύννεφα όπως οι αρχαίοι θεοί όταν εμφανίζονταν στους θνητούς. Το ένστικτο τής ζωής χρειάζεται την φαντασία για να επιβεβαιωθεί. Η επιστήμη, τότε, το ένστικτο τής κριτικής, το ένστικτο τής επαλήθευσης, οφείλει να βρει μιά αλήθεια: την ποσότητα ψεύδους που είναι απαραίτητη για την ζωή. Γελάτε; »
* Μιγκέλ δε Θερβάντες (Miguel de Cervantes):
ο συγγραφέας τού ισπανικού αριστουργήματος «Δον Κιχώτης».
Δ΄ Στοχασμοί για την Φύση και το Σύμπαν
- »..Ανάμεσα στην δύναμη τής ζωής και στο σύμπαν υπάρχει ένα άπειρο
σύνολο διαφορετικών λειτουργιών: προσθέσεις, αφαιρέσεις, πολλαπλασιασμοί, τα
πάντα, και – επιπλέον – είναι πολύ πιθανό να υπάρχουν και άλλες λειτουργίες, οι
οποίες να μην εκφράζονται μαθηματικά..»
- »..Η Φύση είναι αυτή που κατέχει. Όταν επιχειρεί να σκάσει κάποιον,
τον σκάει ενσυνείδητα. Η δικαιοσύνη είναι μιά ανθρώπινη αυταπάτη. Κατά βάθος, τα
πάντα είναι καταστροφή, τα πάντα είναι δημιουργία. Κυνήγι, πόλεμος, πέψη,
αναπνοή είναι μορφές ταυτόχρονης δημιουργίας και καταστροφής..»
- »..Η Φύση έχει πόρους που εμείς δεν γνωρίζουμε..»
- »..Το Σύμπαν δεν έχει, πια, αρχή μέσα στον χρόνο ούτε όρια μέσα στον
χώρο. Όλα είναι υποταγμένα στην αλληλοσύνδεση αιτιών και αποτελεσμάτων.
Δεν υπάρχει, πιά, πρώτη αιτία. Η ιδέα τής πρώτης αιτίας, όπως έχει πει ο Σοπενχάουερ,
είναι η ιδέα ενός ξύλινου κομματιού που έχει κατασκευαστεί από σίδερο..»
- »..Ο Ιτούρριος (Βασκικό επώνυμο, ένας από τους συνομιλητές του Ανδρέα) είχε δίκιο: η Φύση όχι μόνον κατασκεύαζε τον δούλο, αλλά τού έδινε και το πνεύμα τής δουλείας.
- »..Όπως έλεγε ο Ιτούρριος, η Φύση είναι πολύ σοφή. Κατασκευάζει τον δούλο και τού δίνει το πνεύμα τής δουλείας, κατασκευάζει την πόρνη και τής δίνει το πνεύμα τής πορνείας..»
- »..Φίλε, η Φύση είναι πολύ σοφή. Δεν ικανοποιείται μόνον με τον διαχωρισμό των ανθρώπων σε ευτυχισμένους και κακορίζικους, σε πλούσιους και φτωχούς, αλλά επιπλέον δίνει στον πλούσιο το πνεύμα τού πλούτου και στον φτωχό το πνεύμα τής εξαθλίωσης.
Εσύ ξέρεις πώς γίνονται οι μέλισσες-εργάτριες: κλείνονται οι προνύμφες σ’ ένα μικρό κελί κυψέλης και τους παρέχεται λειψή τροφή.
Αυτή η προνύμφη εξελίσσεται μ’ έναν τρόπο ατελή, είναι μιά εργάτρια, μιά
προλετάρια, που διαθέτει το πνεύμα τής εργασίας και τής υποταγής. Έτσι συμβαίνει
και μεταξύ των ανθρώπων, μεταξύ τού εργάτη και τού στρατιωτικού, μεταξύ τού
πλούσιου και τού φτωχού..»
- »..Κάθε ανατρεπτικό ένστικτο –και το φυσικό είναι πάντοτε ανατρεπτικό– έχει δίπλα του τον χωροφύλακά του. Δεν υπάρχει καθαρή πηγή, στην οποία να μην βάλουν μέσα οι άνθρωποι τα πόδια τους και να μην την λερώσουν. Είναι στην φύση τους..»
.jpg)
Ε΄ Στοχασμοί για την Επιστήμη και το Πανεπιστήμιο
- »..Ο μεγάλος αριθμός των φοιτητών και η ανυπομονησία, που έδειχναν, προκειμένου να μπουν στην αίθουσα, γινόταν εύκολα κατανοητά, αφού εκείνη ήταν η πρώτη μέρα των μαθημάτων και η έναρξη τής σχολικής χρονιάς..»
- »..Μεταξύ των φοιτητών τής Ιατρικής υπήρχε μία τάση να θεωρούνται ξεχωριστή τάξη, και αυτό φαινόταν στην κοινή τους αδιαφορία για τον θάνατο, σε έναν συγκεκριμένο ενθουσιασμό για την κτηνωδία τής χειρουργικής και σε μιά μεγάλη περιφρόνηση για την αισθηματικότητα..»
- »..Ποτέ δεν συζητούσε τις γνώμες των καθηγητών. Δεν τον ενδιέφεραν και πολύ. Για τον ίδιο δεν μπορούσε να γίνει αποδεκτός άλλος διαχωρισμός μεταξύ των καθηγητών, εκτός από εκείνον που διαχώριζε τους καλοπροαίρετους καθηγητές, που αγαπούσαν τον προβιβασμό των φοιτητών, και τους κακοπροαίρετους, που έκοβαν μόνο και μόνο για να παριστάνουν τους σοφούς και γιά ν’ ακούγονται..»
- »..Οι καθηγητές δεν εξυπηρετούν σε τίποτε άλλο, παρά μόνον στην μεθοδική αποβλάκωση τής σπουδάζουσας νεολαίας..»
- »..Οι καθηγητές δεν έχουν άλλον σκοπό, από το να εισπράξουν τον μισθό τους και μετά να βρουν κανένα πανδοχείο για να περάσουν το καλοκαίρι τους..»
- »..Πρέπει να γελά κανείς όταν τού λένε ότι η επιστήμη ναυαγεί. Βλακεία. Εκείνο, που ναυαγεί, είναι το ψέμα. Η επιστήμη προχωρά μπροστά, συμπαρασύροντας τα πάντα..»
- »..Έξω από την επικράτεια των μαθηματικών και των εμπειρικών επιστημών υπάρχει σήμερα ένα τεράστιο πεδίο όπου ακόμη δεν φτάνουν οι υποδείξεις τής επιστήμης..»
- »..Κάποια στιγμή πρέπει να πάψουμε να είμαστε παιδιά. Κάποια στιγμή πρέπει να δούμε τον περίγυρό μας με ηρεμία. Πόσους φόβους δεν έχει διώξει από πάνω μας η επιστημονική ανάλυση! Δεν υπάρχουν, πια, τέρατα μέσα στους κόλπους τής νύχτας. Κανείς, πια, δεν μας κατασκοπεύει. Με τις δυνάμεις μας γινόμαστε σιγά-σιγά κυρίαρχοι τού κόσμου..»
- »..Ο γιατρός, τον οποίον έπρεπε να αντικαταστήσει, ήταν ένας άνθρωπος πλούσιος, χήρος, αφιερωμένος στην Νομισματική. Λίγα ήξερε από Ιατρική και δεν ενδιαφερόταν για τίποτε άλλο, πέρα από την Ιστορία και τα ζητήματα των νομισμάτων..»
- »..Η αλληλουχία αιτιών και αποτελεσμάτων είναι η επιστήμη. Εάν δεν υπήρχε αυτή η αλληλουχία, τότε δεν θα υπήρχε καμία σταθερή βάση. Τα πάντα θα μπορούσαν να ήταν αλήθεια..»
- »..Η επιστήμη αξιολογεί τα δεδομένα τής παρατήρησης, συσχετίζει τις διάφορες επί μέρους επιστήμης, οι οποίες μοιάζουν με ιδέες που ανακαλύφθηκαν μέσα στον ωκεανό τού αγνώστου, σηκώνει γεφύρια για να συνδέσει την μία με την άλλη, ώστε στο σύνολό τους να έχουν μιά συγκεκριμένη ενότητα. Βέβαια, αυτά τα γεφύρια δεν μπορούν να είναι κάτι άλλο, πέρα από υποθέσεις, θεωρίες, προσεγγίσεις τής αλήθειας..»
- »..Η επιστήμη είναι η μόνη ισχυρή κατασκευή τής Ανθρωπότητας. Πάνω σ’ αυτή την επιστημονική μάζα τής αιτιοκρατίας, σταθεροποιημένης ήδη από τους Έλληνες, πόσα κύματα δεν έχουν σκάσει; Θρησκείες, ηθικές, ουτοπίες.
Υπάρχουν όλες αυτές οι μικρές απάτες τού πραγματισμού και των ιδεών-δυνάμεων, αλλά –παρά ταύτα– η μάζα παραμένει αμετακίνητη και η επιστήμη όχι μόνον συμπαρασύρει αυτά τα εμπόδια, αλλά και τα εκμεταλλεύεται για να βελτιωθεί..»
- »..Το υποδεκάμετρο, αυτό καθ’ αυτό, είναι ένα αυθαίρετο μέτρο. Οι τριακόσιες εξήντα μοίρες τού κύκλου είναι επίσης ένα αυθαίρετο μέτρο. Οι συσχετισμοί, όμως, που προκύπτουν από το υποδεκάμετρο ή από το μοιρογνωμόνιο, είναι ακριβείς..»
- »..Δεν υπάρχει μισαλλοδοξία στα μαθηματικά ή στις φυσικές επιστήμες. Ποιος, όμως, μπορεί να υπερηφανευτεί ότι υπερασπίζεται την αλήθεια στην πολιτική ή στην ηθική; Όποιος υπερηφανεύεται γι’ αυτό, είναι τόσο μισαλλόδοξος, όσο και όποιος υπερασπίζεται οποιοδήποτε άλλο πολιτικό ή θρησκευτικό σύστημα. Η επιστήμη δεν έχει καμία σχέση με αυτά. Δεν είναι ούτε χριστιανική ούτε άθεη ούτε επαναστατική ούτε αντιδραστική..»
ΣΤ΄ Στοχασμοί για την Γνώση και την Επίγνωση
- »..Ο Πεπινίτος* ήταν ένας κενόδοξος άνθρωπος. Χωρίς να γνωρίζει τίποτε, διέθετε την δοκησισοφία ενός πανεπιστημιακού. Όταν εξηγούσε κάτι, χαμήλωνε τα βλέφαρα με τέτοια αυταρέσκεια, που τού Ανδρέα τού ερχόταν να τον στραγγαλίσει..»
* Πρόκειται για ένα από τα δευτερεύοντα πρόσωπα τού μυθιστορήματος (Pepinito)
- »..Η σκέψη ότι αυτός ο άνθρωπος και πολλοί σαν αυτόν ζουν μέσα σε τούτο το ψέμα, δηλητηριασμένοι από τα κατάλοιπα μιάς λογοτεχνίας και μιάς επιτηδευμένης αμετροέπειας, είναι αληθινά κάτι ξεχωριστό!»
- »..Για εκείνον, τα επαληθευμένα στοιχεία δεν σήμαιναν τίποτε. Κατά βάθος, πίστευε ότι μερικοί έγραφαν για να επιδείξουν την ευφυΐα τους, όχι για να εκθέσουν με ευκρίνεια τις ιδέες τους, και ότι η έρευνα ενός σοφού κατέρρεε με μία χαριτωμένη φράση..»
- »..Είναι ένας άνθρωπος χωρίς καμμία βαθυστόχαστη ιδέα. Στο κεφάλι του δεν έχει παρά λέξεις και φράσεις. Τώρα, επειδή εσείς δεν τις καταλαβαίνετε, σας φαίνονται ασυνήθιστες..»
- »..Ξέρουμε ότι η γνώση μας είναι μία ατελής σχέση μεταξύ των εξωτερικών πραγμάτων και τού εγώ μας. Καθώς, όμως, αυτή η σχέση είναι σταθερή –μέσα στην τόση ατέλειά της – καθόλου δεν αφαιρεί την αξία από την σχέση που υπάρχει μεταξύ ενός πράγματος και ενός άλλου..»
Ζ΄ Στοχασμοί για τον Νόμο και το Δίκαιο
- »..Ανάλογα με το πόσο ανέρχεται ο άνθρωπος, τόσο μεγαλύτερα γίνονται τα μέσα που διαθέτει για να ξεγελά τους κοινούς νόμους..»
- »..Ο νόμος είναι πάντα πιό σκληρός με τον αδύναμο. Βαραίνει αυτόματα πάνω στον εξαθλιωμένο. Είναι λογικό ο εξαθλιωμένος να μισεί από ένστικτο τον νόμο..»
- »..Σκεφτόταν ότι στην ζωή ούτε υπήρχε ούτε μπορούσε να υπάρξει δικαιοσύνη. Η ζωή ήταν ένα ταραγμένο και ασυνείδητο ρεύμα, όπου οι ηθοποιοί παρουσίαζαν μία τραγωδία που δεν κατανοούσαν, και οι άνθρωποι, έχοντας φτάσει σε κάποιο επίπεδο διανόησης, ατένιζαν την σκηνή με μιά ματιά συμπονετική και ευλαβική..»
- »..Καθετί, που ζει, διαθέτει μία διαδικασία για να κυριαρχήσει μέσα στον χώρο, να καταλάβει μία θέση. Έπειτα, για να αυξηθεί και να πολλαπλασιαστεί. Αυτή η διαδικασία, τής ενεργοποίησης ενός ζωντανού οργανισμού εναντίον των ενδιάμεσων εμποδίων, είναι εκείνη που ονομάζουμε πάλη. Ως προς την δικαιοσύνη, εγώ πιστεύω ότι το δίκαιο, κατά βάθος, είναι εκείνο το πράγμα, το οποίο μας συμφέρει..»
- Βέβαια, ονομάζουμε πάλη όλες τις συμπλοκές, επειδή αυτή είναι η ανθρώπινη ιδέα που πλησιάζει περισσότερο προς μιά τέτοιου είδους σχέση, η οποία –για εμάς– αποδίδει έναν νικητή και έναν νικημένο. Εάν δεν είχαμε μέσα στα βάθη τού μυαλού μας αυτή την σύλληψη, δεν θα μιλούσαμε για πάλη.
Η ύαινα, που καθαρίζει τα οστά ενός πτώματος, η αράχνη, που ρουφά μιά μύγα, δεν κάνουν κάτι περισσότερο ή λιγότερο απ’ ότι ένα καλοσυνάτο δέντρο που τραβά από την γη το νερό και τα άλατα, απαραίτητα για την ζωή του. Ο αδιάφορος θεατής, όπως εγώ, βλέπει την ύαινα, την αράχνη και το δέντρο και τα εξηγεί στον εαυτό του. Ο άνθρωπος της δικαιοσύνης ρίχνει μιά σφαίρα στην ύαινα, λειώνει με το υπόδημά του την αράχνη και κάθεται στην σκιά τού δέντρου και πιστεύει ότι έχει κάνει το καλό..»
Η΄ Στοχασμοί για την ισπανική πραγματικότητα
- »..Περνούσε τ’ απογεύματά του στην Γερουσία* συζητώντας βλακείες και προκαλώντας νύστα στους παππούδες τής πατρίδας..»
* Ένα από τα δύο νομοθετικά σώματα τού ισπανικού κοινοβουλίου.
- »..Στην Ισπανία, από την σκοπιά τής ηθικής, υπάρχουν δύο τύποι ανθρώπων: ο ιβηρικός* τύπος και ο σημιτικός* τύπος. Ο γιατρός απέδιδε στον ιβηρικό τύπο τις ισχυρές και πολεμικές αρετές τής φυλής. Στον σημιτικό τύπο απέδιδε τις αρπακτικές τάσεις, της δολοπλοκίας και του εμπορίου..»
* Οι Ίβηρες αποτελούν μία από τις αυτόχθονες φυλές τής Ισπανίας. Οι Σημίτες –και συγκεκριμένα οι Εβραίοι– πρωτοεγκαταστάθηκαν στην Ισπανία κατά τον Μεσαίωνα. Είμαστε μιά γενιά μισαλλόδοξων, και η μισαλλοδοξία σε θέματα τιμής είναι από τις πιο δυνατές. Έχουμε κατασκευάσει είδωλα που τώρα μας απονεκρώνουν.
- »..Στην Ισπανία, γενικά, δεν πληρώνεται η εργασία, αλλά η υποταγή. Εγώ θα ήθελα να ζω από την εργασία μου, όχι από χάρες..»
- »..Ένας γενναίος άνδρας, καθαρός από καθετί σημιτικό, δηλαδή από το
χριστιανικό πνεύμα, θα μου φαινόταν ένας πλήρης τύπος ανθρώπου..»
- »..Το χωριό δεν είχε την παραμικρή συναίσθηση κοινωνικότητας. Οι οικογένειες κλείνονταν στις αγροικίες τους όπως οι τρωγλοδύτες στην σπηλιά τους.
Δεν υπήρχε αλληλεγγύη. Κανείς δεν γνώριζε και δεν μπορούσε να κάνει χρήση της
δύναμης της συλλογικότητας. Οι άντρες πήγαιναν στην δουλειά τους και μερικές φορές στην λέσχη. Οι γυναίκες δεν έβγαιναν έξω, παρά μόνον τις Κυριακές, για να πάνε στην λειτουργία. Λόγω τής έλλειψης συλλογικού ενστίκτου, το χωριό είχε καταστραφεί..»
- »..Οι μέρες περνούσαν ακολουθώντας άλλες μέρες, και κάθε μία έφερνε
την ίδια απελπισία, την βεβαιότητα τού ότι δεν ξέρεις τι να κάνεις, την βεβαιότητα
τού ότι νιώθεις και εμπνέεις αντιπάθεια, κατά βάθος χωρίς λόγο, εξαιτίας μιας κακής
νοημοσύνης..»
- »..Αυτό είναι όλο κι όλο εκείνο που έχει απομείνει στον Ισπανό από το μαυριτανικό*
και το ιουδαϊκό στοιχείο: το να θεωρεί την γυναίκα σαν μία αρπαγή, σαν την τάση προς την απάτη, προς το ψέμα... Είναι η συνέπεια της σημιτικής διαβολής. Έχουμε σημιτική θρησκεία, έχουμε σημιτικό αίμα. Από αυτό το νοσηρό φύραμα, που αναμειγνύεται με την φτώχεια μας, την άγνοιά μας και την ματαιοδοξία μας, προέρχονται όλα τα κακά..»
* Οι Μαυριτανοί εισέβαλαν στην Ισπανία κατά τις αρχές τού 8ου μ.Χ. αιώνα και αποσύρθηκαν μετά από περίπου οχτώ αιώνες.
- »..Εξαιτίας εκείνης τής επιλογής κατ’ αντιστροφή, οι πιο κατάλληλοι κατέληγαν να είναι, εδώ, οι πιο ακατάλληλοι..»
- »..Εκείνοι οι συμμορίτες* ήταν τα στηρίγματα τής κοινωνίας. Μοίραζαν μεταξύ τους την λεία..»
* Υπονοούνται τα μέλη των παράνομα οργανωμένων ομάδων που εξυπηρετούσαν οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα.
Θ΄ Στοχασμοί για τους Πιστούς και την Θρησκεία
- »..Ένας παράδεισος, που αποκτήθηκε χωρίς προσπάθεια, δεν ενθουσιάζει κανέναν πιστό. Το μισό, τουλάχιστον, της αξίας τής δόξας βρίσκεται στην δυσκολία της απόκτησής της..»
- »..Αν και δεν γνωρίζουμε κατά πόσο αυτό είναι επιστημονικά εγγυημένο, υπάρχει στον ουρανό των καθολικών* –σύμφωνα με όσα λέει ο κόσμος– ένας άγιος, ο άγιος Πασχάλης ο Χορευτής* που χορεύει εμπρός από τον Ύψιστο και που πάντοτε λέει: «περισσότερη, περισσότερη, περισσότερη». Αν κάποιος έχει τύχη, τού δίνει περισσότερη, περισσότερη, περισσότερη. Αν έχει κακοτυχία, επίσης τού δίνει περισσότερη, περισσότερη, περισσότερη..»
* Των μελών (πιστών) τής Ρωμαιοκαθολικής (Παπικής) εκκλησίας.
- »..Η θρησκευτική πίστη, για έναν καθολικό, εκτός από το ότι είναι η αλήθεια, είναι και κάτι χρήσιμο. Γιά έναν άθρησκο μπορεί να είναι εσφαλμένη και χρήσιμη. Γιά έναν άλλον άθρησκο μπορεί να είναι εσφαλμένη και άχρηστη..»
- »..Α, βέβαια! Ο σημιτισμός, με τους τρεις αγύρτες του, κυριάρχησε πάνω στον κόσμο. Είχε την ευκαιρία και την δύναμη. Μέσα σε μία εποχή πολέμων, έδωσε στους άνδρες έναν θεό των μαχών, στις γυναίκες και στους αδύναμους ένα κίνητρο για θρήνους, για παράπονα και για συναισθηματισμούς. Σήμερα, μετά από αιώνες σημιτικής κυριαρχίας, ο κόσμος επιστρέφει στην πνευματική υγεία, ενώ η αλήθεια παρουσιάζεται σαν μιά χλωμή αυγή μέσα από τους τρόμους τής νύχτας..»
- »..Υπάρχει κάτι άλλο, πιο ενδιαφέρον από την Ιερά Εξέταση, με τόσο σημιτικό χαρακτήρα, προορισμένη να καθαρίσει τον κόσμο από Εβραίους και Μαυριτανούς; Υπάρχει πιό παράξενη περίπτωση από εκείνη τού Τορκεμάδα*, που είχε εβραϊκή καταγωγή;»
* Ο περίφημος θεολόγος Χουάν δε Τορκεμάδα (Juan de Torquemada) υπήρξε Μέγας Ιεροεξεταστής τής Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας τής μεσαιωνικής Ισπανίας. Ήταν Εβραίος στην καταγωγή, αλλά Ρωμαιοκαθολικός στο θρήσκευμα. Στην μισάνθρωπη ιδεολογία και στην βάρβαρη δράση του, οι οποίες επιμελώς αποκρύπτονται από την συμβατική Ιστορία, οφείλεται – μεταξύ πολλών άλλων εγκλημάτων – και η δολοφονία, επάνω στην πυρά, ενός πλήθους προοδευτικών, φιλελεύθερων και επαναστατικών πνευματικών ανθρώπων τής ιβηρικής χερσονήσου. Το παράδοξο, αλλά όχι εντελώς ακατανόητο, είναι ότι κατεδίωξε και αρκετούς ομογενείς του.
- »..Οι Σημίτες, στα πρώτα στάδια τού ανθρώπου, εφηύραν έναν υλικό (με την κακή την έννοια) παράδεισο. Ο χριστιανισμός, άλλη μία μορφή σημιτισμού, τοποθέτησε τον παράδεισο στο τέλος και έξω από την ζωή τού ανθρώπου, και οι αναρχικοί, που δεν είναι κάτι παραπάνω από νεο-χριστιανοί, δηλαδή νεο-σημίτες, τοποθετούν τον παράδεισο μέσα στην ζωή και στην γη. Σε κάθε μέρος και σε κάθε εποχή, οι καθοδηγητές των ανθρώπων υπόσχονται παραδείσους..»
Κατά τον Πλάτωνα ο εκφερόμενος λόγος (γλώσσα) και ο εσωτερικός λόγος (διάνοια) αντιστοιχίζονται αξιακά.
Δηλαδή όσο πλούσιος είναι ο εκφερόμενος λόγος, ...τόσο πλούσια είναι και η διάνοια του εκφέροντος τον λόγο και αντιστρόφως, όσον πλούσια είναι η διάνοια ενός ανθρώπου, τόσον πλούσια είναι και η γλώσσα του.
Ι΄ Στοχασμοί για την Αλήθεια και την Διάνοια
- »..Ναι. Η συμφωνία όλων των διανοιών σε ένα και το αυτό πράγμα είναι εκείνο που ονομάζουμε αλήθεια. Πέρα από τα λογικά και τα μαθηματικά αξιώματα, στα οποία δεν μπορούμε να υποθέσουμε ότι δεν υπάρχει ομόνοια, στα υπόλοιπα, όλες οι αλήθειες έχουν ως προϋπόθεση την ομόνοια..»
- »..Η διάνοια – ως έμφυτες σ’ αυτήν αναγκαιότητες – φέρει τις έννοιες της αιτίας, τού χώρου και τού χρόνου, όπως ένα σώμα έχει τρεις διαστάσεις. Αυτές οι έννοιες – τής αιτίας, τού χώρου και τού χρόνου – είναι αδιαχώριστες από την διάνοια και, όταν αυτή δηλώνει τις εκ των προτέρων αλήθειες και τα αξιώματά της, δεν κάνει τίποτε άλλο από το να επισημαίνει τον ίδιο τον μηχανισμό της..»
- »..Ποια αμφιβολία χωρά στο ότι ο κόσμος, που γνωρίζουμε, είναι το αποτέλεσμα τής αντανάκλασης τού κοσμικού τμήματος τού αισθητού ορίζοντα στον νου μας;»
- »..Για μένα αποτελεί μιά παρηγοριά να σκέφτομαι ότι, όπως ο αμφιβληστροειδής μας παράγει τα χρώματα, έτσι και το μυαλό μας παράγει τις ιδέες του χρόνου, του χώρου και της αιτιότητας. Μόλις εκλείψει το μυαλό μας, εκλείπει και ο κόσμος. Δεν συνεχίζεται, πια, ο χρόνος, δεν συνεχίζεται, πια, ο χώρος, δεν υφίσταται, πια, αλληλοσύνδεση αιτιών. Τελείωσε η κωμωδία, και μάλιστα οριστικά..»
Μπορούμε να υποθέσουμε ότι κάποιος χρόνος και κάποιος χώρος συνεχίζουν να
υπάρχουν για τους υπόλοιπους. Αλλά, τι σημασία έχει αυτό, εάν δεν είναι τα δικά
μας, που είναι τα μόνα αληθινά;»
Η μεταγλώττιση των αποσπασμάτων από την ισπανική στην ελληνική είχε εξαρχής ως στόχο της την διατήρηση τής νοηματικής πληρότητας και τής εκφραστικής δυναμικής τού πρωτότυπου κειμένου. Όπου κρίθηκε αναγκαίο, προστέθηκαν από τον μεταγλωττιστή διευκρινιστικές υποσημειώσεις, ώστε το ανάλογο χωρίο να είναι απολύτως κατανοητό στον Έλληνα αναγνώστη. Το αποτέλεσμα επαφίεται στην καλοπροαίρετη κριτική διάθεση τού αναγνωστικού κοινού..»
* Πίο Μπαρόχα υ Νέσσι (Pío Baroja y Nessi) Ο Βάσκος στοχαστής και συγγραφέας γεννήθηκε στον Άγιο Σεβαστιανό τής Χώρας των Βάσκων, στα 1872, και απεβίωσε στην Μαδρίτη, στα 1956, ενώ υπήρξε ένας από τους πιο σημαντικούς μυθιστοριογράφους της «Γενιάς τού 1898» στην ιβηρική χερσόνησο. Σπούδασε ιατρική και άσκησε για δυο χρόνια το ιατρικό επάγγελμα. Ασχολήθηκε μετά με επιχειρήσεις και επιδόθηκε ύστερα στην δημοσιογραφία.
Χαρακτήρας ασυμβίβαστος και επαναστατικός, άνδρας οξυδερκής και θαρραλέος, άνθρωπος ευφυής και τολμηρός, με πολλά και ποικίλα ενδιαφέροντα, χρησιμοποίησε τον ήρεμο – αλλά επαρκώς στηλιτευτικό – λόγο του προσπαθώντας να αφυπνίσει τις λαϊκές μάζες και να τις υποκινήσει σε ενεργό δράση, ώστε με κάθε πρόσφορο μέσο να επιχειρήσουν να αντιμετωπίσουν και να επιλύσουν τα τεράστια κοινωνικά προβλήματα εκείνης τής ταραγμένης εποχής.
Ωστόσο, πολύ γρήγορα, ο Μπαρόχα αντιμετώπισε την ύπουλη αντίδραση τής «άρχουσας τάξης», η οποία φρόντισε ώστε να εμποδιστεί η κυκλοφορία των βιβλίων του και να περιοριστεί η απήχηση τού συγγραφικού έργου του στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
Από την άλλη πλευρά, οι εμφανώς αντιεκκλησιαστικές πεποιθήσεις του, ιδιαίτερα προκλητικές για τον βαθύτατα θρήσκο λαό τής ιβηρικής χερσονήσου, καθώς και η συγκλονιστική ενάργεια των αναλύσεων και των περιγραφών του, οι οποίες αντικατόπτριζαν πλήρως και σαφώς ολόκληρη την σκληρή – και γι’ αυτό ενοχλητική ακόμη και στα μάτια όσων την υπέφεραν – πραγματικότητα τής ζωής των λαϊκών στρωμάτων, συνέβαλαν αισθητά στην περαιτέρω μείωση τής δημοτικότητάς του, καθιστώντας τα υπέροχα έργα του ελάχιστα δημοφιλή.
Πολυγραφότατος. Τον συναντούμε στα "γράμματα" το 1900. Μεγάλο μέρος του έργου του αποτελείται από μυθιστορηματικές τριλογίες. Έγραψε επίσης ιστορικά μυθιστορήματα και βιβλία σύντομων αφηγημάτων.
Θεωρείται ένας πολύ καλός παρατηρητής της ζωής και πίστευε ότι η δράση είναι το παν. Πικρός, απαισιόδοξος, χιουμορίστας, αντικληρικός και αντιδημοκράτης και οι περιγραφές των χαρακτήρων του είναι διεισδυτικότατες. Αποφεύγει το κήρυγμα και αφήνει τον αναγνώστη να βγάλει μόνος του τα συμπεράσματά του.
___________________________________________
* Η απόπειρά μας για αυτό το Πορτραίτο του Μπαρόχα και την φιλοσοφία του δεν θα είχε γίνει χωρίς τη βοήθεια του blog: http://www.24grammata.com/?p=12757 και βέβαια χωρίς την συμβολή του Αθανάσιου Α. Τσακνάκη, για την επιλογή και την πραγματικά εξαίρετη μετάφραση.
Scholeio.com
Πίο Μπαρόχα, ασυμβίβαστος, επαναστατικός χαρακτήρας, ένας άνδρας οξυδερκής και θαρραλέος, ένας άνθρωπος ευφυής και τολμηρός, αιρετικός για την συντηρητική θεώρηση, επικίνδυνος για την όποια σκέψη φοβάται να αμφισβητήσει.
Οι πρωταγωνιστές του, είναι απλοί άνθρωποι τού καθημερινού μόχθου, απόκληροι και φτωχοί βιοπαλαιστές, χαρακτήρες εξαθλιωμένοι και καταπιεσμένοι, ενίοτε μικροπρεπείς και κοντόφθαλμοι. Άλλοτε οι ήρωές του είναι επαναστατικοί, όπως ήταν και ο ίδιος ο Μπαρόχα, άλλοτε είναι συμβιβασμένοι και υποταγμένοι, όπως ήταν όλοι εκείνοι που ποτέ δεν κατάφεραν να τον κατανοήσουν.
Πίο Μπαρόχα ένας δημιουργός που μέχρι σήμερα, στην Ελλάδα, δεν είχε την τύχη να μελετηθεί τόσο, όσο – ίσως – θα ταίριαζε και θα άξιζε σε έναν συγγραφέα με την δική του ιδιοσυγκρασία.
 |
| Gemälde in Acryl BAUM IM HERBST Werk von Doris Pohl Acrylbild |
Το δέντρο της επιστήμης
Pío Baroja, El árbol de la ciencia, Biblioteca Baroja, Alianza Editorial, Madrid, 2006
Μια μικρή ανθολογία ρήσεων, στοχασμών και αποφθεγμάτων του Πίο Μπαρόχα, θα λέγαμε, που περιέχει αποσπάσματα από το σημαντικότερο μυθιστόρημα του διακεκριμένου Βάσκου συγγραφέα. Σκοπός να καταστήσει γνωστό το «πνεύμα του Μπαρόχα».
_________
Η συνεχής αναζήτηση της αλήθειας, ενός σαφούς και αδιάψευστου κριτηρίου για την ζωή, μιας σταθερής βάσης ή ενός ακλόνητου παρατηρητηρίου για ορθούς συλλογισμούς και σωστά συμπεράσματα, αποτελεί τον κεντρικό πυρήνα τού έργου τού Μπαρόχα.
Κινούμενος μεταξύ επιστήμης και απλής καθημερινότητας, μεταξύ λογικής και συναισθήματος, μεταξύ τού «κοινώς αποδεκτού» και τού «ατομικώς σαφούς», ο Βάσκος στοχαστής αντιμετωπίζει μία συνεχή σειρά από αντικρουόμενες απόψεις, μιά αλυσίδα από αλληλοαναιρούμενες ιδέες, και θαρραλέα επιχειρεί ή να τις ασπαστεί ή να τις απορρίψει ή να τις τροποποιήσει.
Ανθολόγιο Στοχασμών
Επιλογή και μετάφραση: Αθανάσιος Α. Τσακνάκης
Στην ιερή μνήμη τής φιλτάτης και
φιλόξενης Κάρμεν Λαρρανιάγα
Α΄ Στοχασμοί για την Κοινωνία και τον Άνθρωπο
- «..Όλοι οι λαοί, χωρίς αμφιβολία, διαθέτουν μία σειρά από πρακτικούς κανόνες για την ζωή, την συνέχιση της φυλής, την Ιστορία, το φυσικό και το ηθικό περιβάλλον. Αυτοί οι κανόνες, αυτή η ιδιαίτερη οπτική, αποτελούν έναν χρήσιμο πραγματισμό, που απλοποιεί, που συνθέτει.
Ο εθνικός πραγματισμός εκπληρώνει την αποστολή του εφόσον αφήνει ελεύθερο δρόμο στην πραγματικότητα. Αν, όμως, κλείσει αυτός ο δρόμος, τότε η κανονικότητα ενός λαού αλλοιώνεται, η ατμόσφαιρα διαταράσσεται, οι ιδέες και οι πράξεις αποκτούν εσφαλμένες προοπτικές..»
- »..Τον κατείχε ένας φρενήρης εγωισμός και θεωρούσε τον εαυτό του ως το κέντρο ισορροπίας τού κόσμου..»
- »..Σύμφωνα με την πρακτική εφαρμογή τής θεωρίας του για το χρήμα, που ήταν το αντίστοιχο τής λέξης «αξία», ο όρος «αποκληρωμένος» έπρεπε να ήταν συνώνυμος τού όρου «άθλιος».
- »..Η μουσική περιπλάνηση κάνει τους φθονερούς και τους παλιανθρώπους – που ακούν τις μελωδίες τού Μότσαρτ ή τις αρμονίες τού Βάγκνερ – να ξεκουράζονται απολαυστικά από την εσωτερική δραστηριότητά τους, η οποία τους προκαλεί τα κακά συναισθήματά τους..»
- »..Είναι ένα κακόβουλο συναίσθημα αντίθεσης το να αισθάνεσαι υγιής και δυνατός κοντά στον ανάπηρο και στον αδύναμο;»
- »..Αναζητούσε φίλους λιγότερο έξυπνους από τον ίδιο, για να τους εκμεταλλεύεται. Εκεί, όπου έβλεπε μιά οποιαδήποτε ανωτερότητα, όποιας μορφής και αν ήταν εκείνη, αυτός αποσυρόταν..»
- »..Φρόντιζε το μαλλί, το μουστάκι, τα νύχια του και τού άρεζε να περνιέται για όμορφος. Κατά βάθος, η μεγάλη επιθυμία του ήταν να κυριαρχεί, αλλά δεν μπορούσε ν’ ασκήσει την κυριαρχία του σε μιά ευρεία ζώνη, ούτε να χαράξει ένα σχέδιο, και όλη η επιθυμία του για δύναμη και όλη η ικανότητά του διοχετεύονταν σε πράγματα μικρά..»
- »..Παρατηρούσε τ’ αγαθά τής γης με τα μάτια Εβραίου ενεχυροδανειστή.
Όταν αντιλαμβανόταν ότι έναντι τριάντα λεπτών είχε αγοράσει ένα πράγμα που
κόστιζε είκοσι, αισθανόταν μιά αληθινή απογοήτευση..»
- »..Ο κόσμος τού φαινόταν μία μείξη τρελοκομείου και νοσοκομείου. Το να είναι κάποιος έξυπνος αποτελούσε μιά κακοτυχία, και η ευτυχία μπορούσε να προέλθει μόνον μέσα από την ασυνειδησία και την παραφροσύνη..»
- »..Είναι τόσο λογικό, τόσο φυσικό στον άνθρωπο ν’ αποφεύγει τον πόνο, την αρρώστια, την θλίψη!»
- »..Μπορούμε να πούμε ότι η ανθρώπινη ψυχολογία δεν είναι κάτι άλλο, παρά μιά σύνθεση από ψυχολογίες ζώων. Έτσι, μέσα στον άνθρωπο ανευρίσκονται όλες οι μορφές τής εκμετάλλευσης και τής πάλης: εκείνη τού μικροβίου, εκείνη τού εντόμου, εκείνη τού θηρίου..»
- »..Ο Ανδρέας κατάφερε να συμπεράνει ότι η αισιοδοξία και η απαισιοδοξία είναι οργανικά αποτελέσματα, όπως η καλή και η κακή πέψη..»
- »..Για ποιόν λόγο να προκαλέσει στον ίδιο τον εαυτό του ένα άχρηστο βάσανο; Αυτό το θέμα το συλλογίστηκε μόνος του για ώρες..»
- »..Το ένστικτο αυτοσυντήρησης τού κοινωνικού σώματος είναι αρκετά ισχυρό γιά ν’ απορρίψει καθετί που δεν μπορεί να χωνέψει..»
- »..Μήπως νομίζεις ότι ο εγωισμός πρόκειται να εξαφανισθεί; Θα εξαφανιζόταν η Ανθρωπότητα..»
- »..Στην γυναίκα και στο κοινωνικό σύνολο πρέπει να υπόσχεσαι τον παράδεισο..»
- »..Για να φτάσεις να δώσεις στους ανθρώπους έναν κοινό κανόνα, μιά
πειθαρχία, μιά οργάνωση, απαιτείται μιά πίστη, ένα όραμα, κάτι που – ακόμη και αν
είναι ένα ψέμα που βγήκε από εμάς τους ίδιους – να φαίνεται σαν μιά αλήθεια που
ήρθε απ’ έξω..»
- »..Όποιος αγαπά την αντιλογία και την πολυλογία είναι ανίκανος να μάθει οτιδήποτε σοβαρό.
- »..Ο Ανδρέας δεν ήταν από εκείνους τους ανθρώπους που θεωρούσαν το διάβασμα ως ένα υποκατάστατο τής ζωής. Αυτός διάβαζε ακριβώς επειδή δεν μπορούσε να ζήσει..»
- »..Πίστεψε, όπως ο Σοπενχάουερ, ότι εκείνος, που διαβάζει προσεκτικά τα «Εννέα Βιβλία»* του Ηροδότου, έχει στην διάθεσή του όλους τους δυνατούς συνδυασμούς για εγκλήματα, ανατροπές, ηρωισμούς και αδικίες, καλοσύνες και κακίες που μπορεί να μας παράσχει η Ιστορία..»
* Πρόκειται για τα εννέα βιβλία της Ιστορίας τού Ηροδότου, καθένα από τα οποία έφερε το όνομα μίας από τις εννέα Μούσες.
- »..Η πνευματική του κατάσταση ήταν ισχυρότερη ενόσω ο ίδιος ήταν ο μοναδικός μάρτυρας της νίκης του..»
- »..Στην Αγγλία, στην Γαλλία, στην Γερμανία; Σε όλα τα μέρη, ο άνθρωπος, στην φυσική του κατάσταση, είναι ένα γουρούνι. Ηλίθιος και εγωιστής..»
- »..Ο άνθρωπος της αλήθειας αναζητά πρώτ’ απ’ όλα την ελευθερία του.
Πρέπει κανείς να είναι φτωχοδιάβολος ή να έχει ψυχή σκύλου για να του φαίνεται
κακιά η ελευθερία..»
- »..Τι πιο αξιοπρεπές απ’ το να ζεις από την εργασία σου!»
- ».. «Πιστεύεις στην γαλήνη του άγριου;», ρώτησε ο Ιτούρριος. «Τι αυταπάτη! Και αυτό είναι μια δική μας εφεύρεση. Ο άγριος ποτέ δεν υπήρξε γαλήνιος».
- »..Δεδομένης της πρακτικής τάσης του, ήταν λίγο παράδοξη αυτή η αντίδρασή του στο να είναι προστατευόμενος..»
- »..Είχε έναν αέρα αναισθησίας και λήθαργου, που μόνον ένας κατακλυσμός εξαθλιώσεων μπορεί να δώσει σ’ ένα ανθρώπινο ον..»
- »..Ήταν εξαθλιωμένοι και γουρούνια, που ποτέ δεν θα ανορθώνονταν μέσα από το κατάντημά τους, εξαιτίας της αμέλειας και της αυτοεγκατάλειψής τους..»
- »..Για να είναι κανείς εγωιστής, πρέπει να γνωρίζει, για να διαμαρτύρεται, πρέπει να συλλογίζεται. Εγώ πιστεύω ότι ο πολιτισμός οφείλει περισσότερα στον εγωισμό, παρά σε όλες τις θρησκείες και τις φιλανθρωπικές ουτοπίες. Ο εγωισμός κατασκεύασε το μονοπάτι, τον δρόμο, την οδό, τον σιδηρόδρομο, το πλοίο, τα πάντα..»
- »..Το μίσος εναντίον τού λαϊκού πνεύματος τον στήριζε κατά την μυστική πάλη του. Ήταν ένα από εκείνα τα βαθιά μίση, που φτάνουν στο σημείο να χαρίσουν την γαλήνη σ’ όποιον τα αισθάνεται, μιά υποτίμηση επική και υπεροπτική.
Γι’ αυτόν δεν υπήρχαν χλευασμοί. Όλοι γλιστρούσαν πάνω από την πανοπλία της
απάθειάς του..»
- »..Οι χιλιοτραγουδισμένες αγροτικές εργασίες, κίνητρο έμπνευσης για τους ποιητές, του φαίνονταν βλακώδεις και κτηνώδεις. Πόσο πιο όμορφη, ακόμη και αν βρισκόταν έξω από κάθε ιδέα περί παραδοσιακής ομορφιάς, ήταν η λειτουργία ενός ηλεκτρικού κινητήρα, παρά αυτή η χειρωνακτική, χοντροκομμένη, βάρβαρη και κακοπληρωμένη εργασία!»
- »..Η γονιμότητα δεν μπορεί να είναι ένα κοινωνικό ιδεώδες. Δεν χρειάζεται ποσότητα, αλλά ποιότητα. Ακόμη και αν οι πατριώτες ή οι επαναστάτες τραγουδούν το γόνιμο κτήνος, για μένα αυτό θα είναι πάντοτε ένα μισητό ζώο..»
- ».. «Πώς φαίνεται η πρακτική αντίληψη αυτής της σημιτικής συμμορίας!», είπε ο Ιτούρριος. «Πώς μυρίστηκαν εκείνοι οι καλοί Εβραίοι, με τις γαμψές μύτες τους, ότι η συνειδησιακή κατάσταση μπορούσε να περιπλέξει την ζωή!».
- »..Οι Έλληνες και οι Σημίτες διέθεταν το ισχυρό ένστικτο τής ζωής, εφεύρισκαν θεούς για τους εαυτούς τους, έναν Παράδεισο αποκλειστικά δικό τους. Εγώ πιστεύω ότι, κατά βάθος, δεν καταλάβαιναν τίποτε από την Φύση..»
 |
| Πίνακας, Φωτεινή Πέτρου |
Β΄ Στοχασμοί γιά τον Έρωτα και τον Γάμο
- »..Στα μυθιστορήματα θεωρούνταν ανωμαλία ένας νέος άνδρας χωρίς έναν μεγάλο έρωτα. Στην ζωή, η ανωμαλία ήταν να συναντούσες έναν άνδρα αληθινά ερωτευμένο..»
- »..Αυτό το δίλημμα παρουσιαζόταν ενώπιόν του. Αν ήθελε να ζήσει μαζί με μιά γυναίκα, όφειλε να νυμφευτεί, να υποταχθεί. Δηλαδή, να δώσει για ένα πράγμα τής ζωής ολόκληρη την πνευματική ελευθερία του, να υποκύψει στην εκπλήρωση υποχρεώσεων και κοινωνικών καθηκόντων, να εκδηλώνει τον σεβασμό του προς έναν πεθερό, προς μία πεθερά, προς έναν γυναικάδελφο, πράγμα που τον τρομοκρατούσε..»
- »..Λοιπόν, ο έρωτας – και θα σας φανώ ένας δοκησίσοφος – είναι η συνύπαρξη τού ενστίκτου της ειδωλοφιλίας* και τού ενστίκτου της συνουσίας..»
* Με τον όρο «ειδωλοφιλία» μεταγλωττίστηκε ο όρος «fetichismo» («φετιχισμός»), ο οποίος συνήθως μεταγλωττίζεται ως «ειδωλολατρία», προκαλώντας σύγχυση μεταξύ των δύο εννοιών, οι οποίες ούτε είναι ούτε πρέπει να εκλαμβάνονται ως συνώνυμες.
- »..Είστε ένας άνθρωπος εγωιστής, λίγο ωμός, δυνατός, υγιής, ανθεκτικός στον προσωπικό πόνο και αδιάφορος προς τα ξένα παθήματα;
Ναι;
Ε, λοιπόν, νυμφευτείτε, κάντε παιδιά. Θα είστε ένας καλός πατέρας τής οικογένειας…
Αν, όμως, είστε ένας άνθρωπος ευσυγκίνητος, νευρικός, που αισθάνεται πολύ τον πόνο, τότε μην νυμφεύεστε και, αν νυμφευτείτε, μην κάνετε παιδιά..»
- »..Εύκολο δεν είναι, αλλά μόνον ο κίνδυνος, μόνον η πιθανότητα ν’ αναπαράγεις αρρωστημένους απογόνους, θα έπρεπε να ήταν αρκετή ώστε μην το επιχειρούσε ο άνθρωπος. Η διαιώνιση τού πόνου μέσα στον κόσμο μου φαίνεται έγκλημα..»
- »..Η πρωταρχική ιδέα τής γυναίκας είναι το παιδί. Ενστικτωδώς η γυναίκα θέλει πρώτ’ απ’ όλα ένα παιδί, αλλά η Φύση έχει την ανάγκη να ντύσει αυτή την επιθυμία με μιά άλλη μορφή, πιο ποιητική, πιο υποβλητική, και δημιουργεί αυτά τα ψέματα, αυτά τα παραπετάσματα που συναποτελούν τον έρωτα..»
- »..Όχι, δεν πρέπει να είναι δίκαιο ν’ αναπαράγεις όντα που θα ζήσουν μέσα στον πόνο..»
- »..Στις χώρες, όπου η ζωή είναι έντονα ερωτική, δεν υπάρχουν κίνητρα λαγνείας. Αντίθετα, σ’ εκείνα τα χωριά, σαν την Αλκολέα*, όπου η ερωτική ζωή ήταν τόσο μικροπρεπής και τόσο φτωχή, οι ερωτοκεντρικοί υπαινιγμοί γιά την ερωτική ζωή βρίσκονταν παντού..»
- »..Στο Λονδίνο, ενώ αυξανόταν η ερωτική ζωή λόγω τής ελευθερίας των
ηθών, ελαττωνόταν η πορνογραφία. Στην Αλκολέα*, ενώ ελαττωνόταν η ερωτική ζωή,
αυξανόταν η πορνογραφία..»
* Όνομα ισπανικού χωριού (Alcolea)
 |
| Πίνακας Μπελεγρή "Ρομαντικός περίπατος", |
Γ΄ Στοχασμοί για την Ζωή
- »..Η συνακόλουθη σκέψη, προς την οποία εγώ βάδιζα, ήταν ότι ενώπιον τής ζωής δεν υπάρχουν, παρά δύο πρακτικές λύσεις για τον γαλήνιο άνθρωπο: η ή αποχή και η αδιάφορη ενατένιση των πάντων ή η περιορισμένη εντός ενός μικρού κύκλου δράση. Δηλαδή, το ότι μπορείς να διακατέχεσαι από έναν δονκιχωτισμό εναντίον μιας ανωμαλίας, αλλά είναι παράλογο να τον διαθέτεις εναντίον ενός γενικού κανόνα..»
- »..Εάν η ζωή ήταν τόσο ισχυρή, ώστε να μας παράσερνε, η διαδικασία τής σκέψης θα ήταν ένα θαύμα, κάτι σαν το σταμάτημα και το κάθισμα ενός οδοιπόρου κάτω από την σκιά ενός δέντρου, κάτι σαν την είσοδο σε μιά όαση ειρήνης. Αλλά η ζωή είναι ανόητη, χωρίς συναισθήματα, χωρίς συμβάντα, τουλάχιστον εδώ και – πιστεύω – σε κάθε μέρος, ενώ η σκέψη γεμίζει από τρόμους, ως ανταμοιβή για την συναισθηματική στειρότητα τής ύπαρξης..»
- »..Πολλές φορές φανταζόταν ότι στην ζωή του υπήρχε ένα παράθυρο ανοιχτό προς μία άβυσσο. Κοιτάζοντας έξω από το παράθυρο, ο ίλιγγος και ο τρόμος καταλάμβαναν την ψυχή του..»
- »..Η ζωή έχει γίνει πεντακάθαρη. Η αξία τού χρήματος αυξάνεται. Η αστική νοοτροπία εξαπλώνεται μέσω τής δημοκρατίας. Ήδη είναι αδύνατο να βρεις ποιητικές γωνιές στο βάθος ενός στριφογυριστού παραδείσου. Δεν υπάρχουν, πια, εκπλήξεις..»
- »..Η ζωή είναι μία συνεχής πάλη, ένα σκληρό κυνήγι, μέσα στο οποίο ο ένας καταβροχθίζει τον άλλον: τα φυτά, τα μικρόβια, τα ζώα..»
- »..Η επιθυμία, ο πόθος για ζωή, είναι τόσο ισχυρά στο ζώο, όσο είναι και στον άνθρωπο. Στον άνθρωπο μεγαλύτερη είναι η κατανόηση. Όσο περισσότερο κατανοεί, τόσο λιγότερο ποθεί. Αυτό είναι λογικό, και – επιπλέον – επαληθεύεται από την πραγματικότητα.
Η όρεξη για γνώση αφυπνίζεται στα άτομα που εμφανίζονται στα τέλη μιας εξέλιξης, όταν ατονεί το ένστικτο για ζωή. Ο άνθρωπος, τού οποίου η ανάγκη είναι η γνώση, είναι σαν την πεταλούδα που σπάζει την χρυσαλίδα γιά να πεθάνει..»
Το υγιές, ζωντανό, δυνατό άτομο δεν βλέπει τα πράγματα όπως είναι, επειδή δεν το συμφέρει. Βρίσκεται μέσα σε μιά παραίσθηση. Ο Δον Κιχώτης, στον οποίον ο Θερβάντες* θέλησε να προσδώσει έναν αρνητικό χαρακτήρα, αποτελεί ένα σύμβολο κατάφασης προς την ζωή. Ο Δον Κιχώτης ζει περισσότερο από όλα τα γνωστικά άτομα που τον περιτριγυρίζουν, ζει περισσότερο και με περισσότερη ένταση από τους άλλους..»
Το άτομο ή ο λαός, που θέλει να ζήσει, τυλίγεται στα σύννεφα όπως οι αρχαίοι θεοί όταν εμφανίζονταν στους θνητούς. Το ένστικτο τής ζωής χρειάζεται την φαντασία για να επιβεβαιωθεί. Η επιστήμη, τότε, το ένστικτο τής κριτικής, το ένστικτο τής επαλήθευσης, οφείλει να βρει μιά αλήθεια: την ποσότητα ψεύδους που είναι απαραίτητη για την ζωή. Γελάτε; »
* Μιγκέλ δε Θερβάντες (Miguel de Cervantes):
ο συγγραφέας τού ισπανικού αριστουργήματος «Δον Κιχώτης».
 |
| Rashad, Πίνακας 592x389 |
Δ΄ Στοχασμοί για την Φύση και το Σύμπαν
- »..Ανάμεσα στην δύναμη τής ζωής και στο σύμπαν υπάρχει ένα άπειρο
σύνολο διαφορετικών λειτουργιών: προσθέσεις, αφαιρέσεις, πολλαπλασιασμοί, τα
πάντα, και – επιπλέον – είναι πολύ πιθανό να υπάρχουν και άλλες λειτουργίες, οι
οποίες να μην εκφράζονται μαθηματικά..»
- »..Η Φύση είναι αυτή που κατέχει. Όταν επιχειρεί να σκάσει κάποιον,
τον σκάει ενσυνείδητα. Η δικαιοσύνη είναι μιά ανθρώπινη αυταπάτη. Κατά βάθος, τα
πάντα είναι καταστροφή, τα πάντα είναι δημιουργία. Κυνήγι, πόλεμος, πέψη,
αναπνοή είναι μορφές ταυτόχρονης δημιουργίας και καταστροφής..»
- »..Η Φύση έχει πόρους που εμείς δεν γνωρίζουμε..»
- »..Το Σύμπαν δεν έχει, πια, αρχή μέσα στον χρόνο ούτε όρια μέσα στον
χώρο. Όλα είναι υποταγμένα στην αλληλοσύνδεση αιτιών και αποτελεσμάτων.
Δεν υπάρχει, πιά, πρώτη αιτία. Η ιδέα τής πρώτης αιτίας, όπως έχει πει ο Σοπενχάουερ,
είναι η ιδέα ενός ξύλινου κομματιού που έχει κατασκευαστεί από σίδερο..»
- »..Ο Ιτούρριος (Βασκικό επώνυμο, ένας από τους συνομιλητές του Ανδρέα) είχε δίκιο: η Φύση όχι μόνον κατασκεύαζε τον δούλο, αλλά τού έδινε και το πνεύμα τής δουλείας.
- »..Όπως έλεγε ο Ιτούρριος, η Φύση είναι πολύ σοφή. Κατασκευάζει τον δούλο και τού δίνει το πνεύμα τής δουλείας, κατασκευάζει την πόρνη και τής δίνει το πνεύμα τής πορνείας..»
- »..Φίλε, η Φύση είναι πολύ σοφή. Δεν ικανοποιείται μόνον με τον διαχωρισμό των ανθρώπων σε ευτυχισμένους και κακορίζικους, σε πλούσιους και φτωχούς, αλλά επιπλέον δίνει στον πλούσιο το πνεύμα τού πλούτου και στον φτωχό το πνεύμα τής εξαθλίωσης.
Εσύ ξέρεις πώς γίνονται οι μέλισσες-εργάτριες: κλείνονται οι προνύμφες σ’ ένα μικρό κελί κυψέλης και τους παρέχεται λειψή τροφή.
Αυτή η προνύμφη εξελίσσεται μ’ έναν τρόπο ατελή, είναι μιά εργάτρια, μιά
προλετάρια, που διαθέτει το πνεύμα τής εργασίας και τής υποταγής. Έτσι συμβαίνει
και μεταξύ των ανθρώπων, μεταξύ τού εργάτη και τού στρατιωτικού, μεταξύ τού
πλούσιου και τού φτωχού..»
- »..Κάθε ανατρεπτικό ένστικτο –και το φυσικό είναι πάντοτε ανατρεπτικό– έχει δίπλα του τον χωροφύλακά του. Δεν υπάρχει καθαρή πηγή, στην οποία να μην βάλουν μέσα οι άνθρωποι τα πόδια τους και να μην την λερώσουν. Είναι στην φύση τους..»
Ε΄ Στοχασμοί για την Επιστήμη και το Πανεπιστήμιο
- »..Ο μεγάλος αριθμός των φοιτητών και η ανυπομονησία, που έδειχναν, προκειμένου να μπουν στην αίθουσα, γινόταν εύκολα κατανοητά, αφού εκείνη ήταν η πρώτη μέρα των μαθημάτων και η έναρξη τής σχολικής χρονιάς..»
- »..Μεταξύ των φοιτητών τής Ιατρικής υπήρχε μία τάση να θεωρούνται ξεχωριστή τάξη, και αυτό φαινόταν στην κοινή τους αδιαφορία για τον θάνατο, σε έναν συγκεκριμένο ενθουσιασμό για την κτηνωδία τής χειρουργικής και σε μιά μεγάλη περιφρόνηση για την αισθηματικότητα..»
- »..Ποτέ δεν συζητούσε τις γνώμες των καθηγητών. Δεν τον ενδιέφεραν και πολύ. Για τον ίδιο δεν μπορούσε να γίνει αποδεκτός άλλος διαχωρισμός μεταξύ των καθηγητών, εκτός από εκείνον που διαχώριζε τους καλοπροαίρετους καθηγητές, που αγαπούσαν τον προβιβασμό των φοιτητών, και τους κακοπροαίρετους, που έκοβαν μόνο και μόνο για να παριστάνουν τους σοφούς και γιά ν’ ακούγονται..»
- »..Οι καθηγητές δεν εξυπηρετούν σε τίποτε άλλο, παρά μόνον στην μεθοδική αποβλάκωση τής σπουδάζουσας νεολαίας..»
- »..Οι καθηγητές δεν έχουν άλλον σκοπό, από το να εισπράξουν τον μισθό τους και μετά να βρουν κανένα πανδοχείο για να περάσουν το καλοκαίρι τους..»
- »..Πρέπει να γελά κανείς όταν τού λένε ότι η επιστήμη ναυαγεί. Βλακεία. Εκείνο, που ναυαγεί, είναι το ψέμα. Η επιστήμη προχωρά μπροστά, συμπαρασύροντας τα πάντα..»
- »..Έξω από την επικράτεια των μαθηματικών και των εμπειρικών επιστημών υπάρχει σήμερα ένα τεράστιο πεδίο όπου ακόμη δεν φτάνουν οι υποδείξεις τής επιστήμης..»
- »..Κάποια στιγμή πρέπει να πάψουμε να είμαστε παιδιά. Κάποια στιγμή πρέπει να δούμε τον περίγυρό μας με ηρεμία. Πόσους φόβους δεν έχει διώξει από πάνω μας η επιστημονική ανάλυση! Δεν υπάρχουν, πια, τέρατα μέσα στους κόλπους τής νύχτας. Κανείς, πια, δεν μας κατασκοπεύει. Με τις δυνάμεις μας γινόμαστε σιγά-σιγά κυρίαρχοι τού κόσμου..»
- »..Ο γιατρός, τον οποίον έπρεπε να αντικαταστήσει, ήταν ένας άνθρωπος πλούσιος, χήρος, αφιερωμένος στην Νομισματική. Λίγα ήξερε από Ιατρική και δεν ενδιαφερόταν για τίποτε άλλο, πέρα από την Ιστορία και τα ζητήματα των νομισμάτων..»
- »..Η αλληλουχία αιτιών και αποτελεσμάτων είναι η επιστήμη. Εάν δεν υπήρχε αυτή η αλληλουχία, τότε δεν θα υπήρχε καμία σταθερή βάση. Τα πάντα θα μπορούσαν να ήταν αλήθεια..»
- »..Η επιστήμη αξιολογεί τα δεδομένα τής παρατήρησης, συσχετίζει τις διάφορες επί μέρους επιστήμης, οι οποίες μοιάζουν με ιδέες που ανακαλύφθηκαν μέσα στον ωκεανό τού αγνώστου, σηκώνει γεφύρια για να συνδέσει την μία με την άλλη, ώστε στο σύνολό τους να έχουν μιά συγκεκριμένη ενότητα. Βέβαια, αυτά τα γεφύρια δεν μπορούν να είναι κάτι άλλο, πέρα από υποθέσεις, θεωρίες, προσεγγίσεις τής αλήθειας..»
- »..Η επιστήμη είναι η μόνη ισχυρή κατασκευή τής Ανθρωπότητας. Πάνω σ’ αυτή την επιστημονική μάζα τής αιτιοκρατίας, σταθεροποιημένης ήδη από τους Έλληνες, πόσα κύματα δεν έχουν σκάσει; Θρησκείες, ηθικές, ουτοπίες.
Υπάρχουν όλες αυτές οι μικρές απάτες τού πραγματισμού και των ιδεών-δυνάμεων, αλλά –παρά ταύτα– η μάζα παραμένει αμετακίνητη και η επιστήμη όχι μόνον συμπαρασύρει αυτά τα εμπόδια, αλλά και τα εκμεταλλεύεται για να βελτιωθεί..»
- »..Το υποδεκάμετρο, αυτό καθ’ αυτό, είναι ένα αυθαίρετο μέτρο. Οι τριακόσιες εξήντα μοίρες τού κύκλου είναι επίσης ένα αυθαίρετο μέτρο. Οι συσχετισμοί, όμως, που προκύπτουν από το υποδεκάμετρο ή από το μοιρογνωμόνιο, είναι ακριβείς..»
- »..Δεν υπάρχει μισαλλοδοξία στα μαθηματικά ή στις φυσικές επιστήμες. Ποιος, όμως, μπορεί να υπερηφανευτεί ότι υπερασπίζεται την αλήθεια στην πολιτική ή στην ηθική; Όποιος υπερηφανεύεται γι’ αυτό, είναι τόσο μισαλλόδοξος, όσο και όποιος υπερασπίζεται οποιοδήποτε άλλο πολιτικό ή θρησκευτικό σύστημα. Η επιστήμη δεν έχει καμία σχέση με αυτά. Δεν είναι ούτε χριστιανική ούτε άθεη ούτε επαναστατική ούτε αντιδραστική..»
.jpg) |
| Johann Peter Hasenclever German Painter 1810–1853 |
ΣΤ΄ Στοχασμοί για την Γνώση και την Επίγνωση
- »..Ο Πεπινίτος* ήταν ένας κενόδοξος άνθρωπος. Χωρίς να γνωρίζει τίποτε, διέθετε την δοκησισοφία ενός πανεπιστημιακού. Όταν εξηγούσε κάτι, χαμήλωνε τα βλέφαρα με τέτοια αυταρέσκεια, που τού Ανδρέα τού ερχόταν να τον στραγγαλίσει..»
* Πρόκειται για ένα από τα δευτερεύοντα πρόσωπα τού μυθιστορήματος (Pepinito)
- »..Η σκέψη ότι αυτός ο άνθρωπος και πολλοί σαν αυτόν ζουν μέσα σε τούτο το ψέμα, δηλητηριασμένοι από τα κατάλοιπα μιάς λογοτεχνίας και μιάς επιτηδευμένης αμετροέπειας, είναι αληθινά κάτι ξεχωριστό!»
- »..Για εκείνον, τα επαληθευμένα στοιχεία δεν σήμαιναν τίποτε. Κατά βάθος, πίστευε ότι μερικοί έγραφαν για να επιδείξουν την ευφυΐα τους, όχι για να εκθέσουν με ευκρίνεια τις ιδέες τους, και ότι η έρευνα ενός σοφού κατέρρεε με μία χαριτωμένη φράση..»
- »..Είναι ένας άνθρωπος χωρίς καμμία βαθυστόχαστη ιδέα. Στο κεφάλι του δεν έχει παρά λέξεις και φράσεις. Τώρα, επειδή εσείς δεν τις καταλαβαίνετε, σας φαίνονται ασυνήθιστες..»
- »..Ξέρουμε ότι η γνώση μας είναι μία ατελής σχέση μεταξύ των εξωτερικών πραγμάτων και τού εγώ μας. Καθώς, όμως, αυτή η σχέση είναι σταθερή –μέσα στην τόση ατέλειά της – καθόλου δεν αφαιρεί την αξία από την σχέση που υπάρχει μεταξύ ενός πράγματος και ενός άλλου..»
Ζ΄ Στοχασμοί για τον Νόμο και το Δίκαιο
- »..Ανάλογα με το πόσο ανέρχεται ο άνθρωπος, τόσο μεγαλύτερα γίνονται τα μέσα που διαθέτει για να ξεγελά τους κοινούς νόμους..»
- »..Ο νόμος είναι πάντα πιό σκληρός με τον αδύναμο. Βαραίνει αυτόματα πάνω στον εξαθλιωμένο. Είναι λογικό ο εξαθλιωμένος να μισεί από ένστικτο τον νόμο..»
- »..Σκεφτόταν ότι στην ζωή ούτε υπήρχε ούτε μπορούσε να υπάρξει δικαιοσύνη. Η ζωή ήταν ένα ταραγμένο και ασυνείδητο ρεύμα, όπου οι ηθοποιοί παρουσίαζαν μία τραγωδία που δεν κατανοούσαν, και οι άνθρωποι, έχοντας φτάσει σε κάποιο επίπεδο διανόησης, ατένιζαν την σκηνή με μιά ματιά συμπονετική και ευλαβική..»
- »..Καθετί, που ζει, διαθέτει μία διαδικασία για να κυριαρχήσει μέσα στον χώρο, να καταλάβει μία θέση. Έπειτα, για να αυξηθεί και να πολλαπλασιαστεί. Αυτή η διαδικασία, τής ενεργοποίησης ενός ζωντανού οργανισμού εναντίον των ενδιάμεσων εμποδίων, είναι εκείνη που ονομάζουμε πάλη. Ως προς την δικαιοσύνη, εγώ πιστεύω ότι το δίκαιο, κατά βάθος, είναι εκείνο το πράγμα, το οποίο μας συμφέρει..»
- Βέβαια, ονομάζουμε πάλη όλες τις συμπλοκές, επειδή αυτή είναι η ανθρώπινη ιδέα που πλησιάζει περισσότερο προς μιά τέτοιου είδους σχέση, η οποία –για εμάς– αποδίδει έναν νικητή και έναν νικημένο. Εάν δεν είχαμε μέσα στα βάθη τού μυαλού μας αυτή την σύλληψη, δεν θα μιλούσαμε για πάλη.
Η ύαινα, που καθαρίζει τα οστά ενός πτώματος, η αράχνη, που ρουφά μιά μύγα, δεν κάνουν κάτι περισσότερο ή λιγότερο απ’ ότι ένα καλοσυνάτο δέντρο που τραβά από την γη το νερό και τα άλατα, απαραίτητα για την ζωή του. Ο αδιάφορος θεατής, όπως εγώ, βλέπει την ύαινα, την αράχνη και το δέντρο και τα εξηγεί στον εαυτό του. Ο άνθρωπος της δικαιοσύνης ρίχνει μιά σφαίρα στην ύαινα, λειώνει με το υπόδημά του την αράχνη και κάθεται στην σκιά τού δέντρου και πιστεύει ότι έχει κάνει το καλό..»
Η΄ Στοχασμοί για την ισπανική πραγματικότητα
- »..Περνούσε τ’ απογεύματά του στην Γερουσία* συζητώντας βλακείες και προκαλώντας νύστα στους παππούδες τής πατρίδας..»
* Ένα από τα δύο νομοθετικά σώματα τού ισπανικού κοινοβουλίου.
- »..Στην Ισπανία, από την σκοπιά τής ηθικής, υπάρχουν δύο τύποι ανθρώπων: ο ιβηρικός* τύπος και ο σημιτικός* τύπος. Ο γιατρός απέδιδε στον ιβηρικό τύπο τις ισχυρές και πολεμικές αρετές τής φυλής. Στον σημιτικό τύπο απέδιδε τις αρπακτικές τάσεις, της δολοπλοκίας και του εμπορίου..»
* Οι Ίβηρες αποτελούν μία από τις αυτόχθονες φυλές τής Ισπανίας. Οι Σημίτες –και συγκεκριμένα οι Εβραίοι– πρωτοεγκαταστάθηκαν στην Ισπανία κατά τον Μεσαίωνα. Είμαστε μιά γενιά μισαλλόδοξων, και η μισαλλοδοξία σε θέματα τιμής είναι από τις πιο δυνατές. Έχουμε κατασκευάσει είδωλα που τώρα μας απονεκρώνουν.
- »..Στην Ισπανία, γενικά, δεν πληρώνεται η εργασία, αλλά η υποταγή. Εγώ θα ήθελα να ζω από την εργασία μου, όχι από χάρες..»
- »..Ένας γενναίος άνδρας, καθαρός από καθετί σημιτικό, δηλαδή από το
χριστιανικό πνεύμα, θα μου φαινόταν ένας πλήρης τύπος ανθρώπου..»
- »..Το χωριό δεν είχε την παραμικρή συναίσθηση κοινωνικότητας. Οι οικογένειες κλείνονταν στις αγροικίες τους όπως οι τρωγλοδύτες στην σπηλιά τους.
Δεν υπήρχε αλληλεγγύη. Κανείς δεν γνώριζε και δεν μπορούσε να κάνει χρήση της
δύναμης της συλλογικότητας. Οι άντρες πήγαιναν στην δουλειά τους και μερικές φορές στην λέσχη. Οι γυναίκες δεν έβγαιναν έξω, παρά μόνον τις Κυριακές, για να πάνε στην λειτουργία. Λόγω τής έλλειψης συλλογικού ενστίκτου, το χωριό είχε καταστραφεί..»
- »..Οι μέρες περνούσαν ακολουθώντας άλλες μέρες, και κάθε μία έφερνε
την ίδια απελπισία, την βεβαιότητα τού ότι δεν ξέρεις τι να κάνεις, την βεβαιότητα
τού ότι νιώθεις και εμπνέεις αντιπάθεια, κατά βάθος χωρίς λόγο, εξαιτίας μιας κακής
νοημοσύνης..»
- »..Αυτό είναι όλο κι όλο εκείνο που έχει απομείνει στον Ισπανό από το μαυριτανικό*
και το ιουδαϊκό στοιχείο: το να θεωρεί την γυναίκα σαν μία αρπαγή, σαν την τάση προς την απάτη, προς το ψέμα... Είναι η συνέπεια της σημιτικής διαβολής. Έχουμε σημιτική θρησκεία, έχουμε σημιτικό αίμα. Από αυτό το νοσηρό φύραμα, που αναμειγνύεται με την φτώχεια μας, την άγνοιά μας και την ματαιοδοξία μας, προέρχονται όλα τα κακά..»
* Οι Μαυριτανοί εισέβαλαν στην Ισπανία κατά τις αρχές τού 8ου μ.Χ. αιώνα και αποσύρθηκαν μετά από περίπου οχτώ αιώνες.
- »..Εξαιτίας εκείνης τής επιλογής κατ’ αντιστροφή, οι πιο κατάλληλοι κατέληγαν να είναι, εδώ, οι πιο ακατάλληλοι..»
- »..Εκείνοι οι συμμορίτες* ήταν τα στηρίγματα τής κοινωνίας. Μοίραζαν μεταξύ τους την λεία..»
* Υπονοούνται τα μέλη των παράνομα οργανωμένων ομάδων που εξυπηρετούσαν οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα.
 |
| Μιχαήλ Άγγελος, Η δημιουργία του Αδάμ, 1508-1512. Λεπτομέρεια από την τοιχογραφία της Καπέλα Σιξτίνα, Βατικανό. |
Θ΄ Στοχασμοί για τους Πιστούς και την Θρησκεία
- »..Ένας παράδεισος, που αποκτήθηκε χωρίς προσπάθεια, δεν ενθουσιάζει κανέναν πιστό. Το μισό, τουλάχιστον, της αξίας τής δόξας βρίσκεται στην δυσκολία της απόκτησής της..»
- »..Αν και δεν γνωρίζουμε κατά πόσο αυτό είναι επιστημονικά εγγυημένο, υπάρχει στον ουρανό των καθολικών* –σύμφωνα με όσα λέει ο κόσμος– ένας άγιος, ο άγιος Πασχάλης ο Χορευτής* που χορεύει εμπρός από τον Ύψιστο και που πάντοτε λέει: «περισσότερη, περισσότερη, περισσότερη». Αν κάποιος έχει τύχη, τού δίνει περισσότερη, περισσότερη, περισσότερη. Αν έχει κακοτυχία, επίσης τού δίνει περισσότερη, περισσότερη, περισσότερη..»
* Των μελών (πιστών) τής Ρωμαιοκαθολικής (Παπικής) εκκλησίας.
* San Pascual Bailón.
- »..Η θρησκευτική πίστη, για έναν καθολικό, εκτός από το ότι είναι η αλήθεια, είναι και κάτι χρήσιμο. Γιά έναν άθρησκο μπορεί να είναι εσφαλμένη και χρήσιμη. Γιά έναν άλλον άθρησκο μπορεί να είναι εσφαλμένη και άχρηστη..»
- »..Α, βέβαια! Ο σημιτισμός, με τους τρεις αγύρτες του, κυριάρχησε πάνω στον κόσμο. Είχε την ευκαιρία και την δύναμη. Μέσα σε μία εποχή πολέμων, έδωσε στους άνδρες έναν θεό των μαχών, στις γυναίκες και στους αδύναμους ένα κίνητρο για θρήνους, για παράπονα και για συναισθηματισμούς. Σήμερα, μετά από αιώνες σημιτικής κυριαρχίας, ο κόσμος επιστρέφει στην πνευματική υγεία, ενώ η αλήθεια παρουσιάζεται σαν μιά χλωμή αυγή μέσα από τους τρόμους τής νύχτας..»
- »..Υπάρχει κάτι άλλο, πιο ενδιαφέρον από την Ιερά Εξέταση, με τόσο σημιτικό χαρακτήρα, προορισμένη να καθαρίσει τον κόσμο από Εβραίους και Μαυριτανούς; Υπάρχει πιό παράξενη περίπτωση από εκείνη τού Τορκεμάδα*, που είχε εβραϊκή καταγωγή;»
* Ο περίφημος θεολόγος Χουάν δε Τορκεμάδα (Juan de Torquemada) υπήρξε Μέγας Ιεροεξεταστής τής Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας τής μεσαιωνικής Ισπανίας. Ήταν Εβραίος στην καταγωγή, αλλά Ρωμαιοκαθολικός στο θρήσκευμα. Στην μισάνθρωπη ιδεολογία και στην βάρβαρη δράση του, οι οποίες επιμελώς αποκρύπτονται από την συμβατική Ιστορία, οφείλεται – μεταξύ πολλών άλλων εγκλημάτων – και η δολοφονία, επάνω στην πυρά, ενός πλήθους προοδευτικών, φιλελεύθερων και επαναστατικών πνευματικών ανθρώπων τής ιβηρικής χερσονήσου. Το παράδοξο, αλλά όχι εντελώς ακατανόητο, είναι ότι κατεδίωξε και αρκετούς ομογενείς του.
- »..Οι Σημίτες, στα πρώτα στάδια τού ανθρώπου, εφηύραν έναν υλικό (με την κακή την έννοια) παράδεισο. Ο χριστιανισμός, άλλη μία μορφή σημιτισμού, τοποθέτησε τον παράδεισο στο τέλος και έξω από την ζωή τού ανθρώπου, και οι αναρχικοί, που δεν είναι κάτι παραπάνω από νεο-χριστιανοί, δηλαδή νεο-σημίτες, τοποθετούν τον παράδεισο μέσα στην ζωή και στην γη. Σε κάθε μέρος και σε κάθε εποχή, οι καθοδηγητές των ανθρώπων υπόσχονται παραδείσους..»
 |
Κατά τον Πλάτωνα ο εκφερόμενος λόγος (γλώσσα) και ο εσωτερικός λόγος (διάνοια) αντιστοιχίζονται αξιακά.
Δηλαδή όσο πλούσιος είναι ο εκφερόμενος λόγος, ...τόσο πλούσια είναι και η διάνοια του εκφέροντος τον λόγο και αντιστρόφως, όσον πλούσια είναι η διάνοια ενός ανθρώπου, τόσον πλούσια είναι και η γλώσσα του.
Ι΄ Στοχασμοί για την Αλήθεια και την Διάνοια
- »..Ναι. Η συμφωνία όλων των διανοιών σε ένα και το αυτό πράγμα είναι εκείνο που ονομάζουμε αλήθεια. Πέρα από τα λογικά και τα μαθηματικά αξιώματα, στα οποία δεν μπορούμε να υποθέσουμε ότι δεν υπάρχει ομόνοια, στα υπόλοιπα, όλες οι αλήθειες έχουν ως προϋπόθεση την ομόνοια..»
- »..Η διάνοια – ως έμφυτες σ’ αυτήν αναγκαιότητες – φέρει τις έννοιες της αιτίας, τού χώρου και τού χρόνου, όπως ένα σώμα έχει τρεις διαστάσεις. Αυτές οι έννοιες – τής αιτίας, τού χώρου και τού χρόνου – είναι αδιαχώριστες από την διάνοια και, όταν αυτή δηλώνει τις εκ των προτέρων αλήθειες και τα αξιώματά της, δεν κάνει τίποτε άλλο από το να επισημαίνει τον ίδιο τον μηχανισμό της..»
- »..Ποια αμφιβολία χωρά στο ότι ο κόσμος, που γνωρίζουμε, είναι το αποτέλεσμα τής αντανάκλασης τού κοσμικού τμήματος τού αισθητού ορίζοντα στον νου μας;»
- »..Για μένα αποτελεί μιά παρηγοριά να σκέφτομαι ότι, όπως ο αμφιβληστροειδής μας παράγει τα χρώματα, έτσι και το μυαλό μας παράγει τις ιδέες του χρόνου, του χώρου και της αιτιότητας. Μόλις εκλείψει το μυαλό μας, εκλείπει και ο κόσμος. Δεν συνεχίζεται, πια, ο χρόνος, δεν συνεχίζεται, πια, ο χώρος, δεν υφίσταται, πια, αλληλοσύνδεση αιτιών. Τελείωσε η κωμωδία, και μάλιστα οριστικά..»
Μπορούμε να υποθέσουμε ότι κάποιος χρόνος και κάποιος χώρος συνεχίζουν να
υπάρχουν για τους υπόλοιπους. Αλλά, τι σημασία έχει αυτό, εάν δεν είναι τα δικά
μας, που είναι τα μόνα αληθινά;»
Η μεταγλώττιση των αποσπασμάτων από την ισπανική στην ελληνική είχε εξαρχής ως στόχο της την διατήρηση τής νοηματικής πληρότητας και τής εκφραστικής δυναμικής τού πρωτότυπου κειμένου. Όπου κρίθηκε αναγκαίο, προστέθηκαν από τον μεταγλωττιστή διευκρινιστικές υποσημειώσεις, ώστε το ανάλογο χωρίο να είναι απολύτως κατανοητό στον Έλληνα αναγνώστη. Το αποτέλεσμα επαφίεται στην καλοπροαίρετη κριτική διάθεση τού αναγνωστικού κοινού..»
* Πίο Μπαρόχα υ Νέσσι (Pío Baroja y Nessi) Ο Βάσκος στοχαστής και συγγραφέας γεννήθηκε στον Άγιο Σεβαστιανό τής Χώρας των Βάσκων, στα 1872, και απεβίωσε στην Μαδρίτη, στα 1956, ενώ υπήρξε ένας από τους πιο σημαντικούς μυθιστοριογράφους της «Γενιάς τού 1898» στην ιβηρική χερσόνησο. Σπούδασε ιατρική και άσκησε για δυο χρόνια το ιατρικό επάγγελμα. Ασχολήθηκε μετά με επιχειρήσεις και επιδόθηκε ύστερα στην δημοσιογραφία.
Χαρακτήρας ασυμβίβαστος και επαναστατικός, άνδρας οξυδερκής και θαρραλέος, άνθρωπος ευφυής και τολμηρός, με πολλά και ποικίλα ενδιαφέροντα, χρησιμοποίησε τον ήρεμο – αλλά επαρκώς στηλιτευτικό – λόγο του προσπαθώντας να αφυπνίσει τις λαϊκές μάζες και να τις υποκινήσει σε ενεργό δράση, ώστε με κάθε πρόσφορο μέσο να επιχειρήσουν να αντιμετωπίσουν και να επιλύσουν τα τεράστια κοινωνικά προβλήματα εκείνης τής ταραγμένης εποχής. Ωστόσο, πολύ γρήγορα, ο Μπαρόχα αντιμετώπισε την ύπουλη αντίδραση τής «άρχουσας τάξης», η οποία φρόντισε ώστε να εμποδιστεί η κυκλοφορία των βιβλίων του και να περιοριστεί η απήχηση τού συγγραφικού έργου του στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
Από την άλλη πλευρά, οι εμφανώς αντιεκκλησιαστικές πεποιθήσεις του, ιδιαίτερα προκλητικές για τον βαθύτατα θρήσκο λαό τής ιβηρικής χερσονήσου, καθώς και η συγκλονιστική ενάργεια των αναλύσεων και των περιγραφών του, οι οποίες αντικατόπτριζαν πλήρως και σαφώς ολόκληρη την σκληρή – και γι’ αυτό ενοχλητική ακόμη και στα μάτια όσων την υπέφεραν – πραγματικότητα τής ζωής των λαϊκών στρωμάτων, συνέβαλαν αισθητά στην περαιτέρω μείωση τής δημοτικότητάς του, καθιστώντας τα υπέροχα έργα του ελάχιστα δημοφιλή.
Θεωρείται ένας πολύ καλός παρατηρητής της ζωής και πίστευε ότι η δράση είναι το παν. Πικρός, απαισιόδοξος, χιουμορίστας, αντικληρικός και αντιδημοκράτης και οι περιγραφές των χαρακτήρων του είναι διεισδυτικότατες. Αποφεύγει το κήρυγμα και αφήνει τον αναγνώστη να βγάλει μόνος του τα συμπεράσματά του.
___________________________________________
* Η απόπειρά μας για αυτό το Πορτραίτο του Μπαρόχα και την φιλοσοφία του δεν θα είχε γίνει χωρίς τη βοήθεια του blog: http://www.24grammata.com/?p=12757 και βέβαια χωρίς την συμβολή του Αθανάσιου Α. Τσακνάκη, για την επιλογή και την πραγματικά εξαίρετη μετάφραση.
Scholeio.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου