Scholeio.com: Παρθενώνας -7- Η Mαρτυρία II

Παρθενώνας -7- Η Mαρτυρία II

Εστία, Διώνη και Αφροδίτη. Ανατολικό αέτωμα,
Παρθενών. Βρετανικό μουσείο.

.... Η Συνέχεια της Επιστολής της Λαίδης

"... Ας ξαναγυρίσουμε όμως στον υπέροχο λόφο της Αθηνάς, για να συνεχίσουμε την περιγραφή των εργασιών και των αποκτημάτων του Έλγιν από εκείνο το μέρος.
Η αρχική προσπέλαση στην ακρόπολη από την πεδιάδα της Αθήνας γινόταν με μια μεγάλη σειρά σκαλοπατιών που άρχιζαν από τους πρόποδες του Αρείου Πάγου και έφταναν μέχρι τα Προπύλαια.
Ο Περικλής ήταν ιδιαίτερα υπερήφανος για το έργο του, το οποίο στοίχισε τόσο πολύ ώστε οι Αθηναίοι δίστασαν να του παραχωρήσουν το τεράστιο ποσό που τους ζητούσε:
"Τότε αφήστε με να γράψω εκεί το όνομα μου", απάντησε ο φιλόφοξος πολιτικός, "και θα το πληρώσω με δικά μου χρήματα".
Στο μπροστινό μέρος υπήρχε μια εξάστηλη κιονοστοιχία με δυο πτέρυγες που περιβάλλονταν από ένα αέτωμα. Δεν είμαστε βέβαιοι αν οι μετόπες και τα τύμπανα ήταν διακοσμημένα με γλυπτά επειδή τόσο το αέτωμα όσο και ο θριγκός έχουν καταστραφεί, ενώ τα διαστήματα μεταξύ των κιόνων χτίστηκαν με φτηνά υλικά για να μετατρέψουν τον ναό σε αποθήκη πυρομαχικών.
Αν και στο σχέδιο των Προπυλαίων αποκλίνει κάπως από την εμφανή καλαισθησία που κυριαρχεί στα υπόλοιπα κτίσματα της Ακρόπολης, κάθε τμήμα του είναι τόσο τέλειο στις λεπτομέρειες της κατασκευής του ώστε ο 'Ελγιν...

στενοχωρήθηκε που αφαίρεσε ένα δωρικό και ένα ιωνικό κιονόκρανο από τα ερείπια του.

Ο μικρός ιωνικός ναός της Αθηνάς Νίκης
ο οποίος κτίσθηκε γύρω στο 425 π.Χ.,

Στα δεξιά των Προπυλαίων υπήρχε ένας ναός αφιερωμένος στην 'Άπτερη Νίκη*, μια ονομασία στην οποία έχουν δοθεί πολλές ερμηνείες. Πιθανόν να υπαινίσσεται τον Θησέα που επιστρέφει στην Αθήνα πριν φτάσουν οι ειδήσεις για την εξόντωση του Μινώταυρου και την απαλλαγή από τον απεχθή φόρο.

Ίσως πάλι οι Αθηναίοι ήθελαν να κολακέψουν εαυτούς με την ιδέα της Νίκης που μένει μόνιμα μαζί τους και δεν έχει πλέον ανάγκη να πετάει σε άλλα μέρη.
Χτίστηκε από τα λάφυρα των ένδοξων μαχών για την ελευθερία στον Μαραθώνα, στη Σαλαμίνα και στις Πλαταιές.

Στη ζωοφόρο του ήταν σκαλισμένα πολλά περιστατικά από εκείνες τις αξιομνημόνευτες μάχες με τεχνοτροπία ισάξια με εκείνη με την οποία έγιναν οι μετόπες του Παρθενώνα.
Τα μοναδικά κομμάτια που γλύτωσαν από τις καταστροφές των βαρβάρων ήταν εκείνα που χρησιμοποιήθηκαν στο χτίσιμο των τοίχων της πυριτιδαποθήκης και το καλύτερο μάρμαρο τοποθετήθηκε ανάποδα.
Ο 'Ελγιν χρειάστηκε να χρησιμοποιήσει όλη την επιρροή που είχε στην Υψηλή Πύλη για να δοθεί η άδεια της αφαίρεσής του, αλλά τελικά τα κατάφερε.
Οι μετόπες στη ζωοφόρο δείχνουν τους Αθηναίους σε μάχη εκ του συστάδην με τους Πέρσες. Ο γλύπτης έχει φροντίσει να τονίσει τις διαφορές στην ενδυμασία και στις πανοπλίες των ποικίλων στρατών που υπηρετούσαν τον μεγάλο βασιλιά.

Τα μακριά φορέματα των Περσών έχουν κάνει αρκετούς ταξιδιώτες που τα παρατήρησαν βιαστικά και απρόσεκτα, να υποθέσουν ότι πρόκειται για τη μάχη ανάμεσα στον Θησέα και τις Αμαζόνες που εισέβαλαν στην Αττική με αρχηγό τους την Αντιόπη, αλλά οι περσικές τιάρες, οι φρυγικοί σκούφοι και πολλές άλλες λεπτομέρειες δείχνουν καθαρά το λάθος τους.

Ο αγώνας ορισμένων πολεμιστών για να σώσουν το πτώμα ενός συντρόφου τους έχει εκφραστεί με εκπληκτική ζωντάνια.

Αυτά τα ανάγλυφα φορτώθηκαν στο Μέντορ, που ναυάγησε τόσο οικτρά έξω από τα Κύθηρα, αλλά ανακτήθηκαν όλα από έμπειρους δύτες της Σύμης και της Καλύμνου, δυο νησιών που βρίσκονται κοντά στη Ρόδο.

Θα νιώσω πολύ μεγάλη χαρά αν μάθω ότι ο θρόνος του γυμνασιάρχου, τον οποίο πήρες από την Αθήνα και είχε την ίδια τύχη με αυτά τα γλυπτά, κατάφερε να ανασυρθεί από τη θάλασσα.

Κοντά στον Παρθενώνα υπάρχουν τρεις ναοί συνδεδεμένοι στενά τόσο με την κατασκευή τους όσο και με τις τελετές που γίνονται εκεί, ώστε να θεωρούνται σχεδόν σαν τριπλό ιερό. Οι διαστάσει τους είναι μικρές και ο ρυθμός τους ιωνικός.

Ο ένας είναι αφιερωμένος στον Ποσειδώνα και στον Ερεχθέα, ο δεύτερος στην Πολιάδα Αθηνά που προστατεύει τις ακροπόλεις και ο τρίτος στη νύμφη Πάνδροσο.

Στο σημείο όπου βρίσκονται αυτοί οι ναοί έγινε ο διαγωνισμός ανάμεσα στην Αθηνά και τον Ποσειδώνα για την ονομασία της πόλης. Οι παλιές αθηναϊκές παραδόσεις λένε ότι εκεί βρίσκεται το σημάδι από την Τρίαινα του Ποσειδώνα και η υφάλμυρη πηγή που επιβεβαιώνει ότι ο θεός άνοιξε δρόμο για το άλογο του. Η αρχική ελιά που φύτεψε η Αθηνά λατρευόταν στο ιερό της Πανδρόσου μέχρι την εποχή των Αντωνίνων*.

Ο ναός της Πολιάδος Αθηνάς έχει τις λεπτότερες και κομψότερες αναλογίες του ιωνικού ρυθμού. Τα κιονόκρανα και οι βάσεις των στηλών είναι διακοσμημένα με εκπληκτική καλαισθησία, ενώ τα ανάγλυφα της ζωοφόρου και του θριγκού είναι απίστευτα πλούσια.

Δυσκολεύεσαι να καταλάβεις πως έγινε τόσο βαθιά επεξεργασία του μαρμάρου με τέτοια ασύλληπτα αποτελέσματα. Τα σκαλίσματα έχουν τη λεπτότητα έργων από μέταλλο.

Ο πρόδομος του ναού του Ποσειδώνα δείχνει πιο αρρενωπές αναλογίες, αλλά τα ιωνικά κιονόκρανα του έχουν τεράστια αξία. Για να εξετάσει κανείς τη σκεπή, έπρεπε να σκαρφαλώσει με μεγάλη δυσκολία και μετά να συρθεί από ένα άνοιγμα του τοίχου το οποίο έκτοτε είναι κλειστό.

Οι μελλοντικοί επισκέπτες δεν θα μπορούν πλέον να δουν την εσωτερική θύρα του ναού, την οποία θαύμασες τόσο πολύ και είναι ίσως το τελειότερο δείγμα ιωνικής τέχνης που έχει διασωθεί. Οι δυο αυτοί ναοί μετρήθηκαν και τα σχέδια, οι βαθμίδες και οι όψεις τους σχεδιάστηκαν με απόλυτη ακρίβεια.

Ολα τα διακοσμητικά σχέδια βγήκαν σε καλούπια. Ο 'Ελγιν πήρε μερικά κομμάτια της ζωοφόρου και του θριγκού, καθώς επίσης ένα κιονόκρανο και μια βάση.

Το μικρό παρακείμενο ιερό της Πανδρόσου (το Ερέχθειο) αποτελεί μια πραγματική συναυλία αρχιτεκτονικής. Αντί των ιωνικών κιόνων που θα υποβάσταζαν το επιστύλιο, έχει έξι αγάλματα γυναικών από τις Καρυές* (οι Καρυάτιδες). Οι Αθηναίοι θέλησαν με αυτό τον τρόπο να διαιωνίσουν το όνειδος των κατοίκων των καρυών, που ήταν οι μόνοι Πελοποννήσιοι οι οποίοι φάνηκαν ευνοϊκοί στην εισβολή του Ξέρξη στην Ελλάδα.

το Ερέχθειο {έμεινε, στην Ακρόπολη]

Οι άνδρες υποβιβάστηκαν
στην οικτρή τάξη των δούλων και οι γυναίκες καταδικάστηκαν στις πιο ταπεινωτικές εργασίες.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο εκτίθενται εδώ.

Το ύφασμα των αρχαίων φορεμάτων τους είναι
εξαιρετικό, τα μαλλιά κάθε
αγάλματος είναι χτενισμένα με διαφορετικό τρόπο και τα διαδήματα που φορούν σχηματίζουν τα κιονόκρανα.

Εκτός από τα σχέδια και τα εκμαγεία όλων αυτών, ο 'Ελγιν εξασφάλισε και μια από τις μαρμάρινες Καρυάτιδες. Οι Λακεδαιμόνιοι είχαν εκδικηθεί με παρόποιο τρόπο όταν έφτιαξαν τα Περσικά Προπύλαια, τα οποία είχαν στήσει στη Σπάρτη προς τιμήν της Νίκης τους επί του Μαρδονίου στις Πλαταιές, τοποθετώντας αντί κιόνων αγάλματα Περσών με τα ανατολίτικα φορέματα τους για να στηρίξουν τον θριγκό.
Οι καλλιτέχνες και οι αρχιτέκτονές μας έφτιαξαν επίσης μια κάτοψη της Ακρόπολης στην οποία τοποθέτησαν όχι μόνο όλα τα μνημεία που ανέφερα, αλλά προσέθεσαν επίσης και εκείνα των οποίων μπόρεσαν να εντοπίσουν τη θέση από τα ίχνη των θεμελίων τους.
Μεταξύ τους είναι ο ναός και η σπηλιά του Πανός, στον οποίο οι Αθηναίοι είχαν μεγάλη ευγνωμοσύνη για τη βοήθεια που τους έδωσε στη μάχη του Μαραθώνα.
Σήμερα έχει σχεδόν εξαφανιστεί, όπως και ο ναός της Αγλαύρου*, που έδωσε τη ζωή της για να σώσει την πατρίδα της. Σε αυτόν οι νεαροί Αθηναίοι έπαιρναν την πρώτη πανοπλία τους, όταν κατατάσσονταν στον στρατό, και έδιναν όρκο να πολεμήσουν μέχρι την τελευταία σταγόνα του αίματος τους για τη χώρα τους.

Εκεί κοντά βρισκόταν το σημείο από όπου οι Πέρσες ανέβηκαν στα τείχη της Ακροπόλεως όταν ο Θεμιστοκλής είχε αποσυρθεί στη Σαλαμίνα με όλον τον στρατό και το ναυτικό της Αθήνας. Πόσο μικρός είναι σήμερα ο αριθμός των μνημείων που ξέρουμε ότι υπήρχαν κάποτε πάνω στην Ακρόπολη!

Ο Πλούταρχος λέει ότι όλα τα δημόσια οικοδομήματα που χτίστηκαν στη Ρώμη από την ίδρυση της μέχρι την εποχή των καισάρων δεν μπορούσαν να συγκριθούν με τα μνημεία της Ακρόπολης στη διάρκεια της διακυβέρνησης μόνον του Περικλή. Η περιγραφή αυτών των κτιρίων από τον Ηλιόδωρο χρειάστηκε δεκαπέντε βιβλία.

Ο Πολέμων ο Περιηγητής προσέθεσε άλλα τέσσερα, χωρίς να καταφέρει να ολοκληρώσει το θέμα. Τον καιρό του Πλινίου -ακόμα και μετά από τις λεηλασίες του Λυσάνδρου, του Σύλλα και του Νέρωνα- στην Αθήνα υπήρχαν πάνω από τρεις χιλιάδες αγάλματα.

Τα ερείπια του αρχικού τείχους διακρίνονται ακόμα ανάμεσα στις τουρκικές και τις βενετικές προσθήκες. Ξεχωρίζουν μάλιστα από τρία εντελώς διαφορετικά είδη κατασκευής: την πελασγική,* την κεκρόπια* και εκείνη της εποχής του Κίμωνα και του Περικλή.

Τώρα πρέπει να σταματήσω με τα τείχη της Ακρόπολης και να επιχειρήσω μια σύντομη περιγραφή όσων έγιναν στην Αθήνα και σε άλλα μέρη της Ελλάδας και της Μικράς Ασίας την εποχή που ο 'Έλγιν ήταν πρέσβης στην Υψηλή Πύλη.

Τα αρχαία τείχη της Αθήνας, όπως ήταν στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, ανακαλύφθηκαν πλήρως από τους καλλιτέχνες μας, παράλληλα με τα Μακρά Τείχη που έφταναν μέχρι τον Πειραιά. Εντοπίστηκαν επίσης οι πύλες, τις οποίες αναφέρουν τόσο συχνά οι 'Ελληνες κλασικοί, ενώ όλα τα δημόσια μνημεία που μπορούσαν να αναγνωριστούν σχεδιάστηκαν πάνω σε έναν γενικό χάρτη με όλες τις λεπτομέρειες τους.

Για τον σκοπό αυτό χρειάστηκαν εκτεταμένες ανασκαφές, ιδίως στο μεγάλο θέατρο του Βάκχου και στην Πνύκα, όπου ο Περικλής, ο Αλκιβιάδης, ο Δημοσθένης και ο Αισχίνης εκφωνούσαν τους συναρπαστικούς λόγους τους, "εκείνες τις σκέψεις που έμοιαζαν ζωντανές και τα λόγια που έκαιγαν".

Βρέθηκε επίσης το θέατρο που είχε χτίσει ο Ηρώδης Αττικός στη μνήμη της γυναίκας του της Ρηγίλλης, ο τύμβος του Ευριπίδη, κ.λ.π.

Τόσο από αυτές τις ανασκαφές όσο και από άλλες στα περίχωρα της Αθήνας
εξασφαλίσαμε μια πλήρη και ανεκτίμητη συλλογή ελληνικών αγγείων.

Οι αποικίες που ιδρύθηκαν από την Αθήνα, την Κόρινθο, κ.λ.π. στη Μεγάλη Ελλάδα, στη Σικελία και στην Ετρουρία χρησιμοποιούσαν αυτή την τέχνη στην κατασκευή αγγείων και, επειδή οι πρώτες σύγχρονες συλλογές βρέθηκαν σε αυτές τις αποικίες, ονομάστηκαν εσφαλμένα "ετρουσκικές".

Αυτές που βρέθηκαν από τον 'Ελγιν στην Αθήνα, στην Αίγινα και στην Κόρινθο αποδεικνύουν την αναμφισβήτητη πατρότητα της τέχνης των φερομένων ετρουσκικών αγγείων, από τους 'Ελληνες.

Κανένα αντικείμενο από τη συλλογή του βασιλιά της Νάπολης ή του σερ Γουίλιαμ Χάμιλτον δεν μπορεί να συγκριθεί με αυτά που έχει στην κατοχή του ο 'Ελγιν όσον αφορά την κομψότητα του σχήματος, την ποιότητα των υλικών, τη λεπτότητα της κατασκευής ή την ομορφιά των θεμάτων που απεικονίζονται πάνω τους.
Ένας τύμβος, στον οποίο έγιναν ανασκαφές υπό την επίβλεψη του Έλγιν στη διάρκεια της παραμονής μας στην Αθήνα, ήταν γεμάτος με πολύτιμους θησαυρούς.
Βρέθηκε ένα μεγάλο μαρμάρινο αγγείο, μέσα στο οποίο υπήρχε ένα άλλο μπρούτζινο, διαμέτρου 1,50 μ. με υπέροχα ανάγλυφα και ένα στεφάνι μυρτιάς από χρυσάφι.
Κοντά του βρισκόταν ένα μικρότερο αλαβάστρινο αγγείο με θαυμάσια διακόσμηση. Ο τύμβος αυτός βρίσκεται στον δρόμο που οδηγεί από το λιμάνι του Πειραιά στο πορθμείο για τη Σαλαμίνα και την πόλη της Ελευσίνας.

Από το θέατρο του Βάκχου ο 'Ελγιν πήρε τον αρχαίο ηλιακό δίσκο που υπήρχε εκεί από την εποχή του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη, καθώς και ένα μεγάλο του Βάκχου αφιερωμένο από τον Θράσυλλο σε ανάμνηση της νίκης του στην τραγωδία στη διάρκεια των Παναθηναίων.
Ακόμα, οι καλλιτέχνες μας αντέγραψαν με κάθε λεπτομέρεια ένα υπέροχο μικρό κορινθιακό μνημείο εκεί κοντά, που είχε χτιστεί σε ανάμνηση μιας παρόμοιας νίκης του Λυσικράτη και έχει την κοινή ονομασία "Φανός του Δημοσθένη".
Η φιλία μου με τον επίσκοπο της Αθήνας μου εξασφάλισε την άδεια να εξετάσω το εσωτερικό όλων των εκκλησιών και των μοναστηριών της Αθήνας.
Αυτή η έρευνα απέφερε πολλά ανεκτίμητα ανάγλυφα, επιγραφές, αρχαία ρολόγια, καθώς και ένα μαρμάρινο κάθισμα γυμνασιάρχου, στη ράχη του οποίου υπάρχουν οι μορφές του Αρμόδιου και του Αριστογείτονος με εγχειρίδια στα χέρια, και ο θάνατος της Λέαινας,* που έκοψε τη γλώσσα της στη διάρκεια των βασανιστηρίων της για να μην ομολογήσει ότι ήξερε τη συνομωσία εναντίον των Πεισιστρατιδών.

Η πηγή στην αυλή του σπιτιού του Λογοθέτη ήταν στολισμένη με ένα ανάγλυφο των Βακχιαδών*, με την τεχνοτροπία που ονομάζεται ελληνοτρουσκική, το οποίο χάρισε ο 'Ελγιν, καθώς και ένα ανάγλυφο τεθρίππου άρματος, με τη Νίκη να ίπταται πάνω από τον αρματηλάτη, πιθανώς αφιέρωμα για νίκη στους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Ανάμεσα στις επιτύμβιες πλάκες που βρέθηκαν σε διάφορα μέρη υπάρχουν μερικά σημαντικά ονόματα και, κυρίως, εκείνο του Σωκράτη.
Στο νεκροταφείο του Κεραμικού, ο 'Ελγιν ανακάλυψε μια επιγραφή με ελεγειακό στίχο για τους Αθηναίους που έπεσαν στην Ποτίδαια, τους οποίους ύμνησε με τόσο μεγάλη ευγλωττία ο Περικλής στον περίφημο Επιτάφιό του.

Αυτός είναι, από όσο τουλάχιστον θυμάμαι, ο κατάλογος των πρωτότυπων έργων σε πεντελικό μάρμαρο που αποκτήθηκαν από τον 'Ελγιν και εστάλησαν στο Λονδίνο μέχρι σήμερα.
Έχουμε τη διαβεβαίωση ότι θα ακολουθήσουν πολύ περισσότερα, αφού ο Λουζιέρι εργάζεται πυρετωδώς για περαιτέρω αποκτήματα από την Αθήνα και από διάφορα άλλα μέρη της Ελλάδας."

* Απτερος Νίκη: Πριν από την είσοδο στα Προπύλαια, δεξιά, πάνω σε προμαχώνα υψώνεται ο μικρός ιωνικός ναός της Αθηνάς Νίκης ο οποίος κτίσθηκε γύρω στο 425 π.Χ., ίσως από τον αρχιτέκτονα Καλλικράτη.

Αργότερα ήταν γνωστός ως ναός της Απτέρου Νίκης και την αιτία μας την αναφέρει ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας το λατρευτικό αυτό άγαλμα δεν είχε φτερά διότι απεικόνιζε την θεά Αθηνά που έδινε την νίκη και όχι τη Νίκη η οποία παριστάνεται πάντοτε φτερωτή.
Το λατρευτικό άγαλμα της θεάς δεν σώθηκε. Ήταν ένα ξόανο που κρατούσε σύμφωνα με τον περιηγητή Ηλιόδωρο (2ος αιώνας π.Χ.) στο δεξί χέρι ένα ρόδι (σύμβολο της ειρήνης) και στο αριστερό ένα κράνος (σύμβολο του πολέμου).* Αντωνίνοι: Δυναστεία επτά Ρωμαίων αυτοκρατόρων που κυβέρνησαν τη Ρώμη από το 96 μέχρι το 192 μ .Χ.

* Καρυές: Αρχαία περιοχή της Λακωνίας οπού λατρευόταν η Αρτεμις, προς τιμήν της οποίας γίνονταν εορτές με την ονομασία Καρυάτεια.

* 'Αγλαυρος: Αδελφή της 'Ερσης και της Πανδρόσου. Η δεύτερη, πιστή στην υπόσχεση που είχε δώσει στην Αθηνά να μην κατασκοπεύει τον Εριχθόνιο, ήταν η μόνη από τις τρεις που δεν είχε τη μοιραία περιέργεια να ανοίξει το καλάθι το οποίο τους είχε δοθεί για φύλαξη. 'Ηταν κόρες του Κέκροπα, βασιλιά της Αθήνας.

* Πελασγική κατασκευή: Η προέλευση των Πελασγών χάνεται στην αρχαιότητα. Είναι οι άνθρωποι που δημιούργησαν τη θεολογία των Ελλήνων και σχολήθηκαν με την κατασκευή του αρχαιότερου τμήματος των οχυρώσεων της Ακρόπολης.

* Κεκρόπια κατασκευή: Κεκροπία ήταν το αρχικό όνομα της Αθήνας, από τον ιδρυτή της, τον βασιλιά Κέκροπα.

* Λέαινα: Αθηναία εταίρα, ερωμένη του Αρμοδίου. Προς τιμή της οι Αθηναίοι αφιέρωσαν μια χάλκινη λέαινα στην Ακρόπολη, έργο του Αμφικράτους.

* Βακχιάδες: Αριστοκρατικό γένος της Αθήνας. Οι άρχοντές του Πιστοκράτης και Απολλόδωρος αφιέρωσαν ένα μνημείο προς τιμή του Διόνυσου.