Στην κοιλάδα του Μεξικού βρίσκουμε τις αρχαιότερες εστίες πολιτισμού ολόκληρης της Κεντρικής Αμερικής.
Οι πιο απομακρυσμένοι στο χρόνο πολιτισμοί ανήκουν στους λεγόμενους προκλασσικούς πολιτισμούς.
Οι μαρτυρίες που μας άφησαν είναι κυρίως κεραμικά ειδώλια Θεών-μητέρων και του παλιού θεού της Φωτιάς.
Αυτή η ομάδα γεωργών είχε ήδη λατρείες γονιμότητας και νεκρικά τελετουργικά.
Ο Πολιτισμός των Ολμέκων
Ο μητρικός πολιτισμός του Μεξικού ονομάζεται “Οι μυθικοί Ολμέκοι”, γιατί αγνοούμε τα πάντα για τον πληθυσμό, την ιστορία ή τα ήθη τους. Δεν μπορούμε παρά να προσπαθήσουμε να τους καταλάβουμε μέσα από τις αρχαιολογικές μαρτυρίες.
Ο πολιτισμός αυτός άνθισε από το τέλος της δεύτερης χιλιετίας μέχρι και το δεύτερο αιώνα π.χ.
Οι Ολμέκοι δημιούργησαν ιερογλυφική γραφή, αριθμητικό σύστημα και ημερολόγιο.
Έχτισαν πόλεις και τελετουργικά κέντρα. Μία πρόσφατη έρευνα αναφέρει τουλάχιστον δέκα θεούς, μερικοί απ’τους οποίους υφίστανται και μέχρι την περίοδο των Αζτέκων, δύο χιλιάδες χρόνια αργότερα.
Ο κυριότερος θεός τους ήταν ο Ιαγουάρος, που παρουσιάζεται πότε με μορφή ζώου και πότε σαν ανθρωπόμορφο αιλουροειδές.
Στην περιοχή των Τρες Σαπότες βρέθηκε η περίφημη στήλη C που περιέχει την πιο παλιά (γύρω στον 3ο π.χ. αι.) και πλήρη ημερομηνία που έχει βρεθεί ποτέ σ’ολόκληρη την αμερικανική ήπειρο. Είναι γραμμένη με το ίδιο σύστημα που χρησιμοποιήθηκε αργότερα από τους Μάγια στις ιερογλυφικές στήλες τους. Το σύστημα αυτό καταδεικνύει μια θαυμαστή γνώση των μαθηματικών εννοιών με κύριο χαρακτηριστικό τόσο τη μαθηματική σύλληψη, όσο και τη χρήση του μηδέν.
Ο πολιτισμός τους θεωρείται γεννήτορας όλων των μεγάλων κλασσικών πολιτισμών, αφού δεν υπάρχει ούτε μια περιοχή της μέσο – Αμερικής που να μην επηρεάστηκε απ’αυτόν.
Η περίοδος που ακολούθησε από τον 2ο αι. π.χ. μέχρι και τον 5ο αι. μ.Χ. είναι η λεγόμενη “κλασσική περίοδος". Αυτή την εποχή θα αναπτυχθούν στο Μεξικό οι τέσσερις μεγάλοι “κλασσικοί” πολιτισμοί, που είχαν ως πρότυπο την πολιτιστική παράδοση των Ολμέκων.
Οι πολιτισμοί που αναπτύχθηκαν την περίοδο αυτή είναι οι εξής:
Ο Πολιτισμός του Teotihuacan
Η εστία του πολιτισμού αυτού ήταν η πόλη του TEOTIHUACAN από την οποία πήρε και το όνομα του. Αναπτύχθηκε ανάμεσα στο 400 π.χ. και το 800 μ.Χ. Η πολεοδομική σύλληψη αυτής της πόλης μας εκπλήσσει μέχρι και σήμερα. Ακόμα και το ονομά της που σημαίνει « Ο τόπος που γεννήθηκαν οι Θεοί» υπογραμμίζει την μεγαλοπρέπεια και την πνευματικότητα αυτής της πόλης. Ήταν μία γιγάντια πόλη, χτισμένη σ’ένα μεσημβρινό άξονα Βορρά-Νότου που αργότερα ονομάστηκε «Η οδός των νεκρών». Πολύ αργότερα οι Αζτέκοι θεώρησαν την πόλη αυτή τη μυθική τους πατρίδα, τον τόπο γέννησης του 5ου ήλιου.Η Τεοτιχουακάν αναφέρεται συχνά σαν μια ειρηνική θεοκρατική αυτοκρατορία στην οποία δεν είχε θέση ο πόλεμος. Ως εκ τούτου οι Ιερείς αποτελούσαν εκεί την πιο ισχυρή ομάδα που κατείχε την υψηλή γνώση. Καθοδηγούσαν το κτίσιμο των ναών και καθόριζαν τις ημερομηνίες των γιορτών, καθώς και των θρησκευτικών τελετών. Παράλληλα ήταν καλοί αστρονόμοι, μαθηματικοί και χρονομέτρες, ώστε να κρατούν σε τάξη το ημερολόγιο και να μετρούν το χρόνο.
Ο Πολιτισμός των Ζαποτέκων και Μιξτέκων
Ο πολιτισμός των Ζαποτέκων αναπτύχθηκε από το 400 π.χ μέχρι το 750 μ.Χ. Έδρευε στις υψηλές κοιλάδες του Κράτους της Οαξάκα γύρω από τις λαμπρές πόλεις τους Μόντε Αλμπάν και Μίτλα. Οι κάτοικοι της χώρας είχαν μεγάλες αστρονομικές γνώσεις. Ανάμεσα στον 5ο και τον 14ο αι. υπέστησαν την επίδραση των Μιξτέκων, των μεγάλων χρυσοχόων του προκολομβιανού πολιτισμού.
Ο Πολιτισμός των Τοτονάκων
Στην περιοχή του κόλπου στη Βερακρούζ αναπτύχθηκε ο πολιτισμός των Τοτονάκων. Η πρωτεύουσα, το Ελ Τατζίν έχει αρχιτεκτονικό πλούτο εφάμιλλο των μεγαλύτερων κέντρων των Μάγιας. Πάνω στην ελλιπή πυραμίδα του Ελ Τατζίν είναι σκαλισμένες 365 κοιλότητες που αντιστοιχούν στις μέρες του χρόνου. Το κενό τους έδινε την εντύπωση φωτοσκίασης και συμβόλιζε έτσι την κοσμική κίνηση που γεννιέται από το φως και τη σκιά, τη ζωή και το θάνατο.
Οι Τοτονάκοι απέδιδαν μεγάλη σημασία στο μαγικό νόημα του παιχνιδιού της μπάλας. Δεν ξέρουμε πολλά για τη θρησκεία τους εκτός απ’το ότι ο ανώτερος θεός τους ήταν ο Tajin, μια τοπική εκδοχή του Tlaloc, του θεού της βροχής.
Ο Πολιτισμός των Μάγιας
Οι Μάγιας θεμελίωσαν έναν πολιτισμό πάνω σε μαθηματικές και αστρονομικές γνώσεις ανυπολόγιστης ακόμα έκτασης. Στο πρωτόγονο στάδιο βρίσκονταν στην περιοχή του Πετέν (του νότιου Γιουκατάν), όπου οι μαρτυρίες φανερώνουν μια αρχιτεκτονική τεχνική ήδη αρκετά πολύπλοκη.Ο πολιτισμός των Μάγιας έφτασε στο απόγειο του ανάμεσα στο 300 και το 900 μ.Χ. Απλώνεται σε όλο το Γιουκατάν και στο μεγαλύτερο μέρος της Ονδούρα. Οι πόλεις πολλαπλασιάζονται γρήγορα. Οι περισσότερες τοποθεσίες χαρακτηρίζονται από μεγάλα συγκροτήματα με μεγάλες πυραμίδες και παλάτια μαζί κτισμένα πάνω σε πλατφόρμες υπερυψωμένες, με την πόλη να ξεδιπλώνεται γύρω από ομόκεντρους κύκλους. Μετά από μια περίοδο πολιτιστικής οπισθοδρόμησης, αρχίζει η περίοδος της Τολτέκικης επίδρασης, από το 900 μέχρι το 1200 μ.Χ.
Η τελευταία φάση της εξέλιξης των μέσο-Αμερικανικών πολιτισμών φέρει τη διαδοχική εμφάνιση του πολιτισμού των Τολτέκων (856-1250 μ.Χ.) και του πολιτισμού των Αζτέκων (1325-1520 μ.χ)
Ο Πολιτισμός των Τολτέκων
Οι Τολτέκοι κληρονόμησαν το Teotihuacan. Νομαδικός λαός που κατέβηκε από το Βορρά, κατόρθωσαν να αφομοιωθούν τέλεια, χτίζοντας μεγαλειώδεις πόλεις όπως την Tula. Τον 5ο αι. οι Τολτέκοι διείσδυσαν στην περιοχή των Μάγιας του Γιουκατάν και βάδισαν παράλληλα με τον πολιτισμό των Μάγια για δύο αιώνες περίπου. Η πρωτεύουσα τους , η Tula, καταστράφηκε από πυρκαγιά κατά την εισβολή των Τσιτσιμέκων από τον Βορρά.
Οι Τολτέκοι γνώριζαν τη γραφή, είχαν αναπτύξει τα μαθηματικά , την αστρονομία και χρησιμοποιούσαν ένα ακριβές ημερολόγιο. Η γλυπτική και η αρχιτεκτονική τους ήταν ανεπτυγμένες, αφού ο πολιτισμός τους παρουσίασε περίφημα αγάλματα και σπουδαίους ναούς.
Ο Πολιτισμός των Αζτέκων
Οι Αζτέκοι είναι ο πιο πρόσφατος πολιτισμός. Το 1168 μ.Χ., μετά την καταστροφή της Τουλά, άρχισε η κάθοδος των Αζτέκων στο σημερινό Μεξικό.Εκεί το 1325 μ.Χ. έχτισαν την πρωτεύουσά τους, την Τενοστλιτάν. Μέσα σε δύο αιώνες κυρίευσαν το μεγαλύτερο μέρος του Μεξικού κι έσπρωξαν τα σύνορα της αυτοκρατορίας τους μέχρι τη Γουατεμάλα. Άμεσοι ή έμμεσοι κληρονόμοι πολιτισμών που άνθισαν πριν από αυτούς, οι Αζτέκοι ανέπτυξαν μια τέχνη απαράμιλλου πλούτου.
Ανάπτυξαν την αστρονομία. Κατείχαν ακριβείς και συγκεκριμένες γνώσεις για τη διάρκεια του έτους, για τον προσδιορισμό των Ηλιοστασίων, για τις φάσεις και τις εκλείψεις της Σελήνης, για τις φάσεις της Αφροδίτης, για το ανοικτό σμήνος των Πλειάδων και για διάφορους άλλους αστερισμούς.
Στα τέλη του 18ου ανακαλύφθηκε η Πέτρα του Ήλιου που συχνά ονομάζεται “Ημερολόγιο των Αζτέκων”. Όμως δεν είναι μόνο ημερολόγιο, αλλά και αναμνηστική πέτρα μιας ιερής ημερομηνίας. Γιατί, όπως και στους Μάγιας, μερικές πέτρες των Αζτέκων υπενθύμιζαν μια τελετουργική γιορτή που γινόταν κάθε 52 χρόνια, τη γιορτή του Νέου Πυρός.
Ιδιαίτερα πάνω σ’αυτή την Πέτρα του Ήλιου ήταν χαραγμένη η ημερομηνία της γιορτής του Νέου Πυρός του 1479. Επίσης η Πέτρα του Ήλιου έχει σκαλισμένες επάνω της τις ιερογλυφικές ημερομηνίες των τεσσάρων προηγούμενων κόσμων. Οι Αζτέκοι πίστευαν ότι από τον κόσμο μας είχαν προηγηθεί τέσσερις άλλοι κόσμοι, τέσσερις άλλοι Ήλιοι, που καθένας τους είχε λάμψει για 4.000 περίπου χρόνια.
Σε γενικές γραμμές ο Πολιτισμός τους δεν διαφέρει από των άλλων μέσο-Αμερικάνικων πολιτισμών. Κοσμογονία, τελετουργίες, παιχνίδια, αστρονομία, μαθηματικά, όλα αυτά είναι κοινή τους κληρονομιά.
Μετά από αυτή την περιληπτική ιστορική ανασκόπηση των πολιτισμών που αναπτύχθηκαν στην Κεντρική Αμερική, θα μιλήσουμε πιο συγκεκριμένα για το Ημερολόγιο των Μάγιας. Επειδή όμως αυτοί οι πολιτισμοί, όπως είδαμε και πιο πάνω, είχαν μια άμεση επίδραση μεταξύ τους, και κάποιοι απ’αυτούς αναπτύχθηκαν παράλληλα, μελετώντας το ημερολόγιο των Μάγιας μπορούμε να έχουμε μία πιο γενική εικόνα για το Ημερολόγιο και τον τρόπο με τον οποίο μετρούσαν τον χρόνο οι πολιτισμοί της Κεντρικής Αμερικής.
Το Ημερολόγιο των Μάγιας
Οι Μάγιας δημιούργησαν ένα πολιτισμό που θεμελιώθηκε πάνω σε μαθηματικές και αστρονομικές γνώσεις ανυπολόγιστης μέχρι σήμερα έκτασης. Κάθε ναός των Μάγιας παριστάνει ένα απολιθωμένο ημερολόγιο. Οι νεότεροι αρχιτέκτονες, αρχαιολόγοι, ιστορικοί και αστρονόμοι, ενώ μέχρι τότε απορούσαν για τη συνεχή επανάληψη γλυπτών ή για την ξαφνική διακοπή τους σε μια τοποθεσία, ανακαλύπτουν τώρα πως η κάθε μία εγκατάσταση ή κατασκευή δήλωνε έναν αριθμό ή ένα ιδιαίτερο τμήμα του ημερολογίου. Το ημερολογιακό σύστημα των Μάγιας ήταν και είναι το ακριβέστερο στον κόσμο.Αρκετούς αιώνες πριν υπολογιστεί από τους νεότερους αστρονόμους ο ακριβής χρόνος περιφοράς της Γης γύρω από τον Ήλιο, γνώριζαν με πολύ καλή προσέγγιση την τιμή του, που τη θεωρούσαν ίση με 365,2419871 ημέρες. Οι Μάγιας είχαν υπολογίσει το ηλιακό – τροπικό έτος με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια και είχαν διαχωρίσει το «φαινόμενο» έτος από το πραγματικό.
Η ακρίβεια αυτή ήταν και θρησκευτικά απαραίτητη, γιατί οι ημέρες, το έτος τους και όλα τα πολλαπλάσιά του είχαν τους δικούς τους ιδιαίτερους θεούς. Αντιλαμβάνονταν τις υποδιαιρέσεις του χρόνου σαν φορτία, που τα κουβαλούσαν αιώνια, σε βάρδιες, οι αχθοφόροι θεοί τους. Η κάθε ημέρα, το κάθε έτος, η κάθε εικοσαετία, είχαν τους δικούς τους θεϊκούς αχθοφόρους. Μόνον αν ήξεραν λοιπόν επακριβώς τον συγκεκριμένο χρόνο, θα ήξεραν ποιους ακριβώς θεούς θα έπρεπε κάθε χρονική στιγμή να εξευμενίσουν.
Ανάλυση Ημερολογίου
Οι Μάγιας είχαν ένα ακριβέστατο ημερολόγιο βασισμένο στο κοίλο ή αόριστο έτος των 365 ημερών. Αυτό αποτελείτο από 18 μήνες των 20 ημερών και μία επιπλέον χρονική περίοδο 5 λευκών -ιερών ημερών- που θεωρούνταν ημέρες αποφράδες, κακότυχες. Το έτος των Μάγιας με τις 365 ημέρες ονομαζόταν Χαάμπ, ενώ ειδικά η χρονική περίοδος των 5 λευκών ημερών ονομαζόταν Ουαγιέμπ.
Οι 20 ημέρες του μήνα :
1. ΙΜΙΧ= Κροκόδειλος. Σχετίζεται με τον θεό της ζωής. Αναφέρεται στη θηλυκή αρχή της ζωής, στο ζωτικό ρευστό. Το ιερογλυφικό του υπονοεί ένα θηλαστικό, σύμβολο της μητέρας-γης.
2. ΙΚ= Άνεμος. Είναι ο θεός Cuculcan. To ιερογλυφικό του είναι ένα Τ, απλοποιημένη μορφή του σταυρού της φωτιάς. Σημαίνει τη θεία πνοή, τον άνεμο.
3. ΑΚΒΑL= Σπίτι. Σχετίζεται με την Κυρία της Γης, θεά της ύλης, του πνευματικού θανάτου. Είναι η πρωταρχική άβυσσος, το σκοτάδι και η άγνοια.
4. ΚΑΝ= Σαύρα. Σχετίζεται με τον θεό του χορού. Ο χορός του σχημάτιζε το "δίχτυ του καλαμποκιού" και σχετιζόταν με το κίτρινο χρώμα του ώριμου καλαμποκιού.
5. CHICCAN= Φίδι. Σχετίζεται με τη θεά της Γης.
6. CIMI= Θάνατος. Σχετίζεται με τον Ah Puch, θεό του θανάτου. Είναι μοχθηρή θεότητα συνδεδεμένη με τον θεό του πολέμου και των θυσιών. Σύντροφοί του είναι ο σκύλος και η κουκουβάγια, οιωνοί κακού και θανάτου.
7. MANIC=Κατσίκι. Σχετίζεται με τον θεό της Βροχής.
8. LAMAT= Λαγός
9. MUZUC= Νερό.Είναι η φωτιά που είναι κρυμμένη στο βάθος των νερών. Παλιότερα σχετιζόταν με Εκείνον που δεν δημιουργήθηκε και δεν θα καταστραφεί ποτέ.
10. OC= Σκύλος. Σχετίζεται με τον Κύριο των νεκρών.
11. CHUEN= Πίθηκος. Σχετίζεται με τον θεό τον λουλουδιών, των τραγουδιών και της χαράς.
12. ΕΒ= Χόρτο.Σχετίζεται με τον θεό του κρασιού, ένα είδος Βάκχου. Ισοδυναμεί με την ημέρα των Μάγιας που απεικονίζεται με το κεφάλι ενός τίγρη.
13. ΒΕΝ= Αυλός. Σχετίζεται με τον θεό αυτόν που τιμωρεί.
14. ΙΧ= Ιαγουάρος. Σχετίζεται με τη Ντάμα της Γης, θεότητα της ύλης και του θανάτου.
15. ΜΕΝ= Αετός. Σχετίζεται με τον ιερέα, έχει σχέση με τη λατρεία του Ήλιου και τον αετό ως σύμβολο της Δύσης.
16. CIB= Γύπας
17. CABAN= Κίνηση. Σχετίζεται με τον θεό των Διδύμων. Είναι η κίνηση ή δόνηση της συνείδησης κατά τη γέννησή της, εξαιτίας της καταστροφής της προσωπικότητας που φυλακίζει την ψυχή.
18. ΕΖΝΑΒ= Μαχαίρι από πυρίτη. Σχετίζεται με την λατρεία της σελήνης και τη θυσία.
19. CAUAC= Βροχή. Στη γλώσσα των Μάγιας αυτή η λέξη σχετίζεται με το θόρυβο που προαναγγέλλει τη βροχή.
20. ΑHAU= Ανθός. Σχετίζεται με τον Itzamna , επικεφαλής του πανθέου των Μάγιας. Ήταν κυρίαρχος των Ουρανών, της ημέρας και της νύχτας. Αυτή η ημέρα για τους Μάγιας ήταν η σπουδαιότερη από όλες τις ημέρες του μήνα.
Οι Μάγιας συνήθιζαν να χαρακτηρίζουν τα έτη τους από τις ονομασίες των πρώτων ημερών τους, μια συνήθεια που διατηρήθηκε και στο ημερολόγιο των Αζτέκων. Οι Μάγιας όπως βλέπουμε δεν είχαν δώσει ονομασίες στις ημέρες της εβδομάδας, όπως άλλοι λαοί, αλλά στις ημέρες του μήνα. Αυτό συμβαίνει γιατί η εβδομάδα των Μάγιας είχε 13 ημέρες, ενώ ο μήνας είχε 20 ημέρες. Έτσι οι εβδομάδες περιείχαν ημέρες διαφορετικών ονομασιών. Όμως κατά ένα προφανή μαθηματικό συνδυασμό, οι εβδομάδες μπορούσαν να αρχίζουν μόνο από τέσσερις ημέρες του μήνα, τις Καν, Μουλούκ, Ιξ και Καουάκ.
Αν επεκτείνουμε τον συλλογισμό μας για το έτος των Μάγιας με τις 360 ημέρες και με τις επιπλέον 5 λευκές ημέρες, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η πρώτη ημέρα κάθε έτους δεν μπορούσε να είναι παρά μία ημέρα από τις τέσσερις προηγούμενες, οι οποίες ονομαζόντουσαν "Φορείς των Ετών" και προσδιορίζονταν με καθορισμένη σειρά σε καθένα από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα είχαν τον ιδιαίτερο θεό τους, που ήταν τέσσερα αδέλφια, οι Μακάμπ, που βάσταγαν τον ουρανό.
Ο πρώτος φορέας των ετών, το σημείο Καν, αντιστοιχούσε στον Νότο. Το Μουλούκ αντιστοιχούσε στην Ανατολή, το Ιξ στον Βορρά και το Καουάκ στη Δύση.
Ιερό Ημερολόγιο
Ξέχωρα από το εκπληκτικής ακρίβειας ηλιακό ημερολόγιο των Μάγιας, που ρύθμιζε επακριβώς την καθημερινή ζωή του λαού, υπήρχε και ένα άλλο μυστηριακό και ιερό ημερολόγιο, μόνο για τους Ιερείς – αστρονόμους. Αυτό σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, αποτελείτο από 13 μήνες των 20 ημερών. Δηλαδή είχε 260 ημέρες.
Το Ιερό έτος αποτελούσε σύμφωνα με τη μυθολογική παράδοση το ημερολόγιο της χώρας των θεοτήτων των Μάγιας, και καθόριζε ως εκ τούτου τους ρυθμούς των θρησκευτικών τελετουργιών τους.
Κάθε μία από τις 260 ημέρες του Ιερού Έτους είχε έναν αριθμό από το 1 μέχρι το 13. Υπήρχαν επίσης τα 20 διαφορετικά ονόματα των ημερών, ίδια με τις ημέρες του πολιτικού έτους, έτσι ώστε ο ίδιος συνδυασμός αριθμών και ονομάτων να επανέρχεται κυκλικά μόνο κάθε 13Χ20=260 ημέρες. Σε κάθε μία από τις 260 ημέρες αντιστοιχούσε ένας θεός, που ήταν «Φύλακας Άγγελος» της κάθε ανθρώπινης ύπαρξης που γεννιόταν αυτήν ακριβώς την ημέρα.
Για να ακριβολογούμε, υπήρχαν οι 13 θεοί του πάνω κόσμου. Τα κεφάλια των οποίων αντιστοιχούσαν στους 13 αριθμούς των Μάγιας. Υπήρχαν επίσης οι 9 θεοί του κάτω κόσμου. Ο καθένας από αυτούς ήταν κύριος μιας ημέρας του ημερολογίου των Μάγιας και διαδέχονταν ο ένας τον άλλο σε μια ατέρμονη αλυσίδα. Υπήρχαν βέβαια και οι θεοί των 20 ημερών, που αντιστοιχούσαν στις ανώτατες θεότητες των Μάγιας. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι η αντίληψη ότι οι ημέρες είχαν μοιρολατρικό χαρακτήρα, γι αυτό και το ιερό έτος χρησιμοποιείτο από τους ιερείς – αστρονόμους κυρίως στη μαντική και στο τελετουργικό της θρησκείας τους.
Συμπεράσματα για τα δύο Ημερολόγια
Ο χρόνος για τους Μάγιας παρουσιαζόταν σαν ένα σύνολο τριών οδοντωτών τροχών. Οι δύο πιο μικροί τροχοί αντιπροσωπεύουν τον κύκλο του Ιερού ημερολογίου των 260 ημερών. Οι οδόντες του μικρότερου τροχού – που αριθμούνται από το ένα μέχρι το 13 – παρεμβάλλονται μεταξύ των οδόντων του μεσαίου τροχού, που αντιστοιχεί στις 20 ημέρες. Με τη σειρά τους, οι οδόντες του μεσαίου τροχού παρεμβάλλονται στους οδόντες του μεγάλου τροχού που αντιπροσωπεύει το αόριστο έτος των 360 ημερών ή τους 18 μήνες των 20 ημερών και τις λευκές ιερές ημέρες, οι οποίες βρίσκονταν σε αντιπαράθεση με τον κύκλο των 20 ημερών.
esoterica.gr / Don Miguel Ruiz
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου