Η Μεταφορά της γνώσης ΙΙΙ, Το Λεξικό της Σούδας

Το Λεξικό της Σούδας

Η αρχαιότερη «εν ζωή» εγκυκλοπαιδεία, ηλικίας άνω των χιλίων ετών, φτιαγμένη από αρχαία όσο και από μεσαιωνικά υλικά, μία από τις πολυτιμότερες πηγές για τους αρχαιογνώστες, ιστορικούς ερευνητές, φιλολόγους, γλωσσομαθείς και αρχαιοδίφες. 

Μεγάλη σε έκταση, με δομή πολυσυλλεκτική, αποτέλεσε ένα μεγαλόπνοο έργο που φιλοδοξούσε να περιλάβει «πάντας τους αιώνας και πάντα τα γένη της φιλολογίας» -ένα σωστό χρυσωρυχείο.

Ο συντάκτης της, άπληστος εραστής -και ερανιστής- της μέχρι τούδε γραμματείας, χωρίς να κάνει καμία διάκριση ανάμεσα στην αρχαία και στη μεσαιωνική ελληνική γλώσσα, ανάμεσα σε λέξεις σπάνιες και φράσεις λόγιες και σε λέξεις και εκφράσεις δημώδεις, πάνω απ όλα ενδιαφέρθηκε να την εμπλουτίσει με μεγάλο αριθμό λημμάτων, αντλώντας από προγενέσταρα λεξικογραφικά έργα, με στόχο να καλύψει τα εγκυκλοπαιδικά ενδιαφέροντα των αναγνωστών της.


Το σπουδαιότερο πνευματικό έργο του 10ου αιώνα, η πρώτη ολοκληρωμένη, αλφαβητικά  διαρθρωμένη εγκυκλοπαίδεια – λεξικό στον κόσμο, με εκατοντάδες χιλιάδες λήμματα, που καλύπτουν το σύνολο σχεδόν των φιλολογικών, φιλοσοφικών και επιστημονικών γνώσεων της εποχής.
Πρόκειται για το περίφημο λεξικό «Σουίδα» ή της «Σούδας», που γράφτηκε το β΄ μισό του 10ου αι.   Πιθανόν Σούδας ή Σουίδας να είναι το όνομα του συντάκτη του.

Το έργο, που σώζεται ακέραιο, λόγω των συνεχών μέχρι σήμερα εκδόσεών του, έχει ανυπολόγιστη επιστημονική αξία.  Περιέχει 30.000 λήμματα, πολλά από τα οποία περιέχουν στοιχεία από πηγές που διαφορετικά θα είχαν χαθεί στον καιρό μας. Το λεξικό αυτό είναι ένα από τα πολυτιμότερα έγγραφα για την ελληνική φιλολογία, την γραμματική και την ιστορία.
Μεγάλο σε έκταση, πολυσυλλεκτικό, αποτέλεσε ένα μεγαλόπνοο έργο που φιλοδοξούσε να περιλάβει "πάντας τους αιώνας και πάντα τα γένη της φιλολογίας",  ένα σωστό χρυσωρυχείο. 
Ο συντάκτης της εγκυκλοπαίδειας ή οι συντάκτες της, χωρίς να κάνουν καμία διάκριση ανάμεσα στην αρχαία και στη μεσαιωνική ελληνική γλώσσα, ανάμεσα σε λέξεις σπάνιες και φράσεις λόγιες και σε λέξεις και εκφράσεις δημώδεις, πάνω απ' όλα ενδιαφέρθηκαν να την εμπλουτίσουν με μεγάλο αριθμό λημμάτων, αντλώντας από προγενέσταρα λεξικογραφικά έργα, με στόχο να καλύψει τα εγκυκλοπαιδικά ενδιαφέροντα των αναγνωστών της.
Συνδέεται με το όνομα του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου, του λόγιου αυτοκράτορα (905 – 959) και με δική του- πιθανότατα- πρωτοβουλία γράφτηκε το σπουδαίο αυτό έργο.
Νεότερες θεωρίες αναφέρουν ότι πιθανόν πρόκειται για συλλογικό έργο και η λέξη "Σούδα" προέρχεται από λατινική λέξη που σημαίνει αποχετευτικό χαντάκι ή τάφρος που μαζεύει όλα τα νερά,  Βλ.  Πάπυρος- Larousse- Britannica.

Το λεξικό είναι ταξινομημένο, όχι ακριβώς αλφαβητικά, αλλά σύμφωνα με ένα σύστημα (στο παρελθόν κοινό σε πολλές γλώσσες) που λέγεται «αντιστοιχία», δηλαδή τα γράμματα ακολουθούν φωνητική σειρά, κατά τον ήχο (φυσικά με την προφορά των χρόνων του Σουίδα, η οποία είναι η ίδια με τα σύγχρονα ελληνικά). 

Έτσι για παράδειγμα το άλφα-γιώτα έρχεται μετά από το έψιλον, έψιλον-γιώτα, ήτα-γιώτα έρχονται μετά από το ζήτα, το ωμέγα μετά από το όμικρον, κλπ. Το σύστημα δεν είναι δύσκολο να μαθευτεί και να απομνημονευθεί, αλλά σε μερικές σύγχρονες εκδόσεις το έργο αναταξινομήθηκε 
εκ νέου αλφαβητικά.

Τίποτα δεν είναι γνωστό για τον ίδιο τον Σουίδα εκτός από το ότι έζησε στα μέσα του 10ου αιώνα, προφανώς στην Κωνσταντινούπολη, και ότι ήταν πιθανώς ένα εκκλησιαστικό πρόσωπο που αφιερώθηκε στις λογοτεχνικές μελέτες. 

Νεότερες θεωρίες αναφέρουν ότι πιθανόν να μην είναι το όνομα του συντάκτη αλλά ότι πρόκειται για συλλογικό έργο και η λέξη προέρχεται από λατινική  λέξη που σημαίνει "φρούριο" και χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει τον σκοπό του έργου, την περιφρούρηση της γνώσης. 

Χρησιμοποιεί υλικό από την κλασσική περίοδο ως τους χρόνους του ενώ μια μακριά σειρά μεταγενέστερων συγγραφέων όπως ο Ευστάθιος Θεσσαλονίκης, αναφέρονται σε αυτόν. Τα σημεία στα οποία γίνεται αναφορά στον Μιχαήλ Ψελλό θεωρούνται μεταγενέστερες προσθήκες.

Το λεξικό Σουίδα είναι κάτι μεταξύ ενός γραμματικού λεξικού και μιας εγκυκλοπαίδειας  με τη σύγχρονη έννοια. Εξηγεί την πηγή, την ετυμολογία, και τη σημασία λέξεων σύμφωνα με φιλολογία της περιόδου του, χρησιμοποιώντας πηγές όπως ο Αρποκράτιος και ο Ελλάδιος. 

Δεν υπάρχει τίποτα σημαντικό σε αυτό το μέρος της εργασίας του, ωστόσο τα άρθρα σχετικά με τη λογοτεχνική ιστορία, είναι πολύτιμα. Σε αυτά δίνει έναν όγκο λεπτομερειών και ως ένα ορισμένο βαθμό αποσπασμάτων από συγγραφείς των οποίων τα έργα θα είχαν ειδάλλως χαθεί εντελώς. 

Χρησιμοποιεί παλαιότερα σχόλια για τους κλασικούς (Όμηρο, Θουκιδίδη, Σοφοκλή, κ.λπ.), και για τους νεότερους συγγραφείς, Πολύβιο, Ιώσηπο, το «Πασχλινό χρονικό», Γεώργιο Σύγκελλο,  Γεώργιο Μοναχό  ή Αμαρτωλό, κλπ.

Έτσι το λεξικό του αντιπροσωπεύει ένα καλό έργο αναφοράς για πρόσωπα που διαδραμάτισαν ρόλο στην πολιτική, εκκλησιαστική, και λογοτεχνική ιστορία της ανατολής ως τον δέκατο αιώνα. 

Η κύρια πηγή του για αυτό είναι η εγκυκλοπαίδεια του Κωνσταντίνου του Ζ' Πορφυρογέννητου  (912-59), και για τη ρωμαϊκή ιστορία τα αποσπάσματα του Ιωάννη του Αντιόχειου  (7ος αιώνας). 

Άλλες πηγές του είναι το Ονοματολόγιο ή Πίναξ του Ησύχιου του Μιλήσιου, το Χρονικό του Γεωργίου Μοναχού,  οι βιογραφίες του Διογένη Λαερτίου  και τα έργα των Αθηναίου  και Φιλόστρατου.

 Το Σουίδα περιέχει πολύ υλικό για την εκκλησιαστική ιστορία μεταξύ των βιογραφικών άρθρων του. Αλλά υπάρχουν πολύ λίγα αυτού του είδους που δεν είναι επίσης γνωστά από άλλες πηγές. Το λεξικό μπορεί ακόμα να εκπληρώσει τον αρχικό σκοπό του ως κατάλληλο έργο αναφοράς.

Το Σούδα εκδόθηκε με κριτικά σχόλια από την Δανή Άντα Άντλερ (Λειψία, 1928-1938), ενώ στην Ελλάδα την έκδοσή του επιμελήθηκε πριν λίγα χρόνια ο καθηγητής βυζαντινής φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Βασίλειος Κατσαρός.

http://el.wikipedia.org
http://vizantinonistorika.blogspot.gr


Scholeio.com